Белі бүкір,

Алысқа түкір. 

/Мылтық/. 

Бас бармағы бармақтай,

Бақырғаны тайлақтай.

/Мылтық/. 

 Алып соғып арс етті,

Даусы Самарқанға жетті.

/Мылтық/.

 Дауыстап жаһанда ақырғанда,

Баласы қайта келмес шақырғанға.

/Мылтық/.

 Тау тарс етті,

Күн гүрс етті.

Жырадағы жылқы үрікті,

Жымда жатқан түлкі үрікті.

/Мылтық/.

 Көз алдыма әкелсем,

Алыс жерге түкірген.

Ебін тапсаң инедей,

Айтқан жерден түйрелген.

/Мылтық, оқ/.

 Өмір-өмір,өмірден,

Жаққан оты көмірден,

Шыңырау деген бір құс бар,

Жұмыртқасы темірден.

/Мылтық, оқ/.

 Жылт, жылт еткен,

Жырғадан өткен.

/Мылтықтың оғы/.

 Қуыс қурайдың басынан

Құтырған торғай ұшты.

/Мылтықтың оғы/.

  Қара күшігім қанқ етті,

Даусы Бұхарға жетті.

/Мылтықтың даусы/.

 Темір жатыр ағаштың арқасында,

Жап-жалтыр қара шойын шыға қашар,

Әкесі ашуланса баласына.

/Мылтық/.

 Бір құс бар сондай ұшқыр, ұшар жерден,

Жалпылдап жанған оты қолын сермер,

Шыңыраудан мойны ұзын шығады екен,

Шошынар жанды мақұлық оны көрген.

/Оқ/.

  Судыр-судыр жүгенім,

Судыр қара дөненім,

Желіп кетсе жеткізбес,

Түсіп кетсе таптырмас.

/Оқ/.

  Аузы жоқ, қолы жоқ,

Ұшқан құстан озады.

/Оқ/.

  Ұшса сырнай тартар,

Қонса қарап жатар.

/Зеңбіректің оғы/.

 Тиіп кетсе, тырс етіп қақ жарылған,

Бар тетігі адамзатқа бағынған.

Мерт қылады жақын келген нәрсені,

Қастық қылса жаудың жайы табылмаған.

/Бомба/.

 Ашуына басқанда,

Шаң көтерген аспанға.

/Бомба/.

 Құстай ұшып зыр қаққан,

Түскен жерін қиратқан.

/Снаряд/.

  Тау астынан күрсілдеп,

Жөтеледі,құсады,

Құсығы жоқ жалынды,

Түскен жерін өрт құшады.

/Пушка/.

 Адамның ең қымбатты,

Тастамайтын құралы,

Кішкене ғана қозғалса,

Жапыра жауды қырады.

/Пулемет/.

 Екі аяқты кеулейді басын созған,

Мойнында жалын қамыт ноқталанған.

Ұзын тұмсық құйрығы келте келген,

Тиіп кетсең бұрқылдап сыртылдаған.

/Пулемет/.

 Жорғалаған тасбақа,

Болаттан киген көйлегі.

Жапырып жауды үстінен

Баса-көктеп өтеді.

/Танкі/.

 Бір нәрсе үш қанатпенен ұшар,

Мысалы аяқпенен аузын ашар,

Өлік құс тірі құстың қанын шашар.

/Садақ/.

  Белі қайқы,

Жоны тайқы.

/Қылыш/.

  Сырты ағашпенен қабатталған,

Ілініп бір бөлігі салақтаған.

Асылды ішіндегі алсаң тартып,

Тіліндей оқ жыланның жалақтаған.

/Қылыш/.

 Қара күшігім қабаған,

Артына киіз жамаған.

/Қақпан/.

 Бір нәрсе қимылдамас жүр дегенде,

Көтерілмес орнынан тұр дегенде,

Қарап жатыр десең де қимылы тез,

Жылдамдығын білдірер білмегенге.

/Қақпан/.

 Бір нәрсе алты аяқты жүрген өзі,

Ешкімді құтқармайды келсе кезі.

Қызығы әр жәндіктен алып жесе,

Ғажайып маңдайында жалғыз көзі.

/Қақпан/.

 Шаңырақты, түндікті,

Шіреніп жатқан бір мықты.

Тие көрме құрғырға,

Тиіп кетсең ырғытты.

/Қақпан/.

 Жатады көкке қарап аузын ашып,

Жалғанда сағасынан бір-ақ басып,

Ұстайды, жібермейді кім болса да,

Қалады байқамаған асып-сасып.

/Қақпан/.

 Болғанда қолы біреу төрт саусақты,

Қызметке жақынырақ жүрер жағы.

Жұмсасаң жібермейді, іркілмейді,

Жаурадым, шөлдедім деп айтпас тағы.

/Қақпан/.

 Өзі батыр,

Жер астында жатыр.

/Қақпан/.

 Жандыны алар қағып жансыз нәрсе,

Жанарсың бұл нәрсені көзің көрсе,

Бір қабат астынан орын теуіп,

Ұстайды кімді болсын кезі келсе.

/Қақпан/.

  Кішкене ғана тостаған,

Айдалаға тастаған.

/Қақпан/.

 Жапанда бір айдаһар бұғып жатқан,

Оятып өз жанынан қаза тапқан,

Нәрсеге не болса да өзі тажал,

Аяғы сондай мықты жерге батқан.

/Қақпан/.

 Ақылы бар, басы жоқ,

Аузы бар, денесі жоқ,

Қолы бар, аяғы жоқ.

/Қақпан/.

 Бір нәрсе өзі жансыз, жандыны алған,

Оны жұрт киізге орап көрге салған.

Біраз күн көр ішінде жатып-жатып,

Бір күні өзі кетіп орны қалған.

/Қақпан/.

 Дөңгелек үңірейген тесіктер,

Белгісіз сықырлаған есіктері,

Есігін байқаусызда түртіп қалсаң,

Жібермей ұстай алған кәсіптері.

/Қақпан/.

 Құдайдың құдіретіне қылдым нәсіп,

Қалады шыққан кезде бір-ақ тасып,

Құдайдан күні-түні тілек тілеп,

Жатады көкке қарай аузын ашып.

/Қақпан/.

 Қолымда жібек баулы жалғыз таяқ,

Сүйреттім ойдан қырға аямай-ақ.

/Қармақ/.

 Бар екен бір айдаһар жалғыз тілді,

Ұқсамас еш сипатқа оның түрі.

Өзі жансыз айдаһар жандыны алған,

Жеріне жақындаған кетпес тірі.

/Қармақ/.

 Салса жұтқыр,

Бермесең тілейді,

Берсең-“алам”- дейді,

Өзің түссең-“қалам”- дейді.

/Қармақ/.

 Бір нәрсе сырты бүтін, іші қуыс,

Бір елден пошымын ол қаратады,

Қарасаң бар денесі бір-ақ уыс.

/Томаға/.

 Бір нәрсе жұдырықтай іші қуыс,

Адамға әр уақытта болар туыс.

Бір ердің мақұлығы тоқтатады,

Адамға мұны таппақ қиын жұмыс.

/Томаға/.

 Бүтін дейін десем бүтін емес,

Жыртық дейін десем жыртық емес.

Жануармен ұрыс салады,

Өне бойы тыртық емес. 

/Ау/.

Бүтін дейін десем бүтін емес,

Жыртық дейін десем ұстағанын жібермес.

/Ау/.

Ұзын терек,

Саясы жоқ.

/Жол/.

Ұзын-ұзын ұз келер,

Ұзын бойлы қыз келер.

/Жол/.

Ұзын-ұзын, ұзын жіп,

Ұшы қайдан табылар?

/Жол/.

Жусаннан аласа, таудан биік.

/Жол/.

Адамзаттың баласы,

Менсіз кәсіп қылмас та,

Басымды мен көтерсем,

Аспан көкке жетермін.

/Қара жол/.

Бір қырман ұп-ұзын қып қойдым шауып,

Помощқа елдің көбін қойдым жауып,

Аспанда бұрқырады,топан ұшты,

Алмады жалғыз дәнді адам тауып.

/Қара жол/.

Бір жолда екеуі жарысады,

Бір-бірінен оза алмай алысады.

/Темір жол/.

Бір заттың салмағы ауыр сансыз тонна,

Ұстаған емес оны ешкім қолға.

Пайдасы барлық заттан артығырақ,

Сәнменен кере тартып жатар жолда.

/Рельс/.

Бір нәрсе өзі жансыз ырғытылып,

Өзінің аяғы жоқ бір мақұлық.

Жаз болса көк шалапты сапырады,

Шөмішін бір шығарып, бір батырып.

/Қайық/.

Тап-тап,тап басқа,

Табаны жалпақ көк қасқа,

Үйірге салсаң кісінемес,

Шөптің басын тістемес.

/Қайық/.

Адам істеп шығарған бір жануар,

Құрғақ жерде жаны жоқ,суда болар,

Жаз болса күні-түні су ішінде,

Бұл не еткен жануар табыңыздар./Қайық/.

 Белдіксіз, дөңгелексіз күймелі арба,

Қозғасам бара берген жардан жарға.

/Қайық/.

Шапсаң жаңқасы жоқ,

Жүрсең ізі жоқ,

Кессең қаны жоқ.

/Қайық/.

Сойсаң қаны жоқ,

Жеуге еті жоқ.

/Қайық/.

Екі басты белі бар, омыртқа жоқ,

Сүбелік бүйрегі бар, қабыртқа жоқ.

Жүргенде құс табаны жерге тимес,

Бақай, тірсек, толарсақ, тобық та жоқ.

/Қайық/.

Бар екен екі басты бір мақұлық,

Жүреді аяғы жоқ ырғатылып.

Жаз болса сары қымыз сапырулы,

Қасығын бір шығарып,бір батырып.

/Қайық/.

Тоғайда туып, суда өмір сүреді.

/Қайық/.

Тап-тап, табаны ақ,

Табаны жалпақ қоян ақ.

Басып кетсе ізі жоқ,

Бауыздаса қаны жоқ.

/Қайық/.

Тарыға торғай қонса сақпан біледі,

Түлкіні түнде жорытқан қақпан біледі.

Бір жұмбақ мен айтайын сіз тыңдаңыз,

Ат құсап шалқасынан жатқан біледі.

/Қайық/.

Үсті тақтай, асты тақтай,

Балалары ойнайды,

Барып тоқтамай қоймайды.

/Паром/.

Ербегей де сербегей,

Иесіз үйге кірмегей,

Атсыз сірә жүрмегей.

/Арба/.

Басы жоқ төрт аяқты жансыз бір зат,

Құлағы жоқ, көзі жоқ бейне ол ат.

Жүк артсаң белі тағы майыспайды,

Құйрық-жалсыз ол неткен меңіреу зат?

/Арба/.

Қырда ағаш,

Ойда ат.

/Арба/.

Қадамы жоқ ізінің, аяғының,

Созса ұшы жетпейді таяғының.

Екі қолын айуанға артып алып,

Әніне салады екен баяғының.

/Арба/.

Тарақ сияқты ергенек,

Ай сияқты дөңгелек.

/Арбаның дөңгелегі/.

Төрт бала бірін-бірі қуалады.

/Арбаның дөңгелегі/.

Елде артын барлайды,

Жүгірсе артын жарлайды,

Ми айналып қалмайды.

/Арбаның дөңгелегі/.

Болғанда екеу аға, төртеу ала,

Жиырма сегіз екен тапқан бала.

Өзімен ол көп жүкті көшіреді,

Қандайлық мықты болған жүзі қара.

/Арбаның екі жетегі,төрт дөңгелегі,шабақтары/.

Екі таяқ көтердім,

Ортасынан итердім.

/Арба айдау/.

Бір жұмбағым бар, асты қар,

Қадамы жоқ, ізі бар,

Мойнында жібі бар.

/Шана/.

Табаны жалпақ боз жорға,

Тайпалсын десең, сал жолға.

/Шана/.

Тайпаңдайды бүгіліп құла жорға,

Маңызданып аяғын басар зорға.

Неше күн дамыл алмай жүрсе-дағы,

Иіліп жерден шөпті жемес сонда.

/Шана/.

Жол үстінде пөстек,

Оны таппаған естек. 

/Көпір/.

Жол үстінде төсек,

Оны таба алмаған есек.

/Көпір/.

Жалғаған ел ортасын,

Жатыр тосып арқасын.

/Көпір/.

 

 

Шаршамас кемпір көрдім жалғыз аяқ,

Аузына тістеп алған шиден таяқ,

Жүрген сайын белбеуін қабаттайды,

Беріпті әсемдікті аямай-ақ.

/Ұршық/. 

 

 

Ақ күшігім жүгіре-жүгіре буаз болды.

/Ұршық/. 

 

 

Жалғыз ғана көзі бар,

Алтыннан белбеуі бар,

Жыңғылдан таяғы бар.

/Ұршық/.

 

 

Мұрның-мұрның, мұрынды,

Мұрның неден жырылды?

Аузы-басын түк басып,

Сені неден жын ұрды?

/Ұршық/. 

 

 

Көк лағым көген сүйреді.

/Ұршық/.

 

Көрінген жол үстінде доғалай бас,

Қолы жоқ, аяғы жоқ бұл қалай бас?

Жағынан шапалақпен сипап ұрсаң,

Атындай жолаушының жорғалай бас.

/Ұршық/.

 

 

Зырлайды күшік әжемнің

Қолынан сүйек кеміріп,

Күн асқан сайын ақ күшік

Барады мүлде семіріп.

/Ұршық/.

 

 

Жиһанда бір құс көрдім жалғыз аяқ,

Аузына тістегені қылдан таяқ,

Бір ұрсаң шапалақпен семіреді,

Белбеуі бар белінде сансыз қабат.

/Ұршық/.

 

 

Бар екен бір мақұлық жалғыз аяқ,

Аузына тістегені шетен таяқ,

Құдайдың құдіретіне таңғажайып,

Белбеуі беліндегі тоқсан қабат.

/Ұршық/.

 

 

Ақ лағым арық еді,

Құйымшағы сымпиған.

Әжем бір күн бағып еді,

Семіз болды бұлтиған.

/Ұршық/.

 

 

Шыр көбелек айналар,

Беліне жіп байланар.

/Ұршық/.

 

 

Бөркі бар жақсы басында,

Он кісі бар қасында,

Бұйда тағып жетектеп,

Үйреттім өзім жасында.

/Ұршық/.

 

Іші қуыс,

Тысы тас.

/Ұршық бас/.

 

 

Бар екен дүниеде жалғыз көзді,

Сол көзбен дүниенің бәрін кезді.

Әлемді он сегіз мың киіндіріп,

Дүниеден жап-жалаңаш өзі безді.

/Ине/.

 

 

Сүйегі бар, еті жоқ,

Көзі бар, беті жоқ.

/Ине/.

 

 

Тап-тап, тап жорға,

Табаны үшкір көк жорға,

Желіп кетсе жеткізбес,

Жерге түссе табылмас.

/Ине/.

 

 

Жылт-жылт еткен,

Жылғадан өткен.

Балдырған безген,

Кентті кезген.

/Ине/.

 

 

Бір кішкене білауыз,

Ол білауыз шығып болса,

Жұрттың бәрі жалауыз.

/Ине/.

 

 

Кішкене темір,

Шидеректің о жағынан,

Бұ жағынан өтеді.

/Ине/.

 

 

Байлап едік тайлақты,

Мұрнынан арқан өткізіп,

Байласам да тұрмайды,

Шыр айналып жүгіріп.

/Ине/.

 

 

Жылт-жылт етеді,

Жүгіріп өтеді.

/Ине/. 

 

 

Кірш-кірш етеді,

Ішіне кіріп кетеді.

/Ине/. 

 

 

Жылмаң-жылмаң етеді,

Жылмаңдатып сайдан өтеді,

Із-міз тастап өтеді.

/Ине/.

 

 

Мұрнында байлауы бар,

Адамның айдауы бар.

/Ине/.

 

 

Дүниеде бір жебір құрт бар,

Артында бір жібі бар.

/Ине/.

 

 

Дүниеде бар екен жалғыз көзді,

Киімін үйіп тастап, күдер үзді.

/Ине/.

 

 

Жүгіріп кетсе жүйрік бір,

Лып-лып етіп ойнаған.

Кереметі құйрық бір,

Құтаймай-ақ қойды оған.

/Ине/.

 

 

Қылдырықтай бір нәрсе иретілген,

Мойнында ұзын арқан сүйретілген.

/Ине, жіп/.

 

 

Бір тышқанда екі құйрық.

/Ине, жіп/.

 

 

Аузы менен көзі бар,

Сүйретіп досын ертіп жүр.

/Ине, жіп/.

 

Сулап-сулап тұрғыздым,

Итеріп-итеріп кіргіздім.

/Ине,жіп/.

 

 

Бастайды көп жыланды бір көк жылан,

Бір нәрсе жыландармен соғыс қылған, 

Көк жылан бір нәрсеге көнек болып,

Тауысып барлығын да тыныш қылған.

/Ине, жіп/.

 

 

Жансыз бір зат адамның айтқанын қылғызады,

Семсерін сермеп, найзаға тік тұрғызады,

Шағылысуы бар, баласы болмайды,

Күндіз шағылысады, түнде дем алады.

/Ине, түйме, түймені тігу/.

 

 

Сүйрей, сүйрей сүйреткімді жоғалттым.

/Сабақты ине/.

 

 

Ін қазып тұмсығымен жып-жып еткен,

Арқаны жүреді артта қалмай ерткен.

Жыбырлап істегені тез өнеді,

Іс қалып алғыс алар талай көптен.

/Біз, тарамыс, етікші/.

 

 

Екі басты жалмауыз,

Кейіп аузын ашады.

Алдына түскен нәрселер,

Өзінен-өзі қашады.

/Қайшы/.

 

 

Бір әйеки құс екі қанатының,

Ұшында екі көзі бар,

Анжал-манжалды өзі алып жей алмайды.

/Қайшы/.

 

 

Тіс деген жоқ, ерні өткір,

Қазықтаулы көмейі.

Қан шығармай өмірде бір,

Өлтіреді, жемейді.

/Қайшы/.

 

 

Бар екен бір жансыз зат сиыр тұмсық,

Матаның күнде жейді басын қыршып,

Матаның жеген сайын басын қыршып,

Артынан түбіт тұрар қыл-қыбыршық.

/Қайшы/.

 

 

Бір нәрсе өзі жансыз жоқ қой жаны,

Бір тарау ортасында байлағаны.

Өзі жансыз жандының себебімен,

Қалады жерге түсіп шайнағаны.

/Қайшы/.

 

 

Бір нәрсе үш аяқты сүйір тұмсық,

Жейді екен бір жайынның басын қыршып.

Жесе де ол жайынның тояры жоқ,

Қарасаң ішін ашып шөп пен қылшық.

/Қайшы/.

 

 

Қолымда бір құсым бар екі басты,

Аяғын басқан кезде нәрсе қашты.

Аузын аждаһадай ашқан кезде,

Өлектеп атып тастар ішкен асты.

/Қайшы/.

 

 

Жарқылдаған қос қылыш,

Қолға тисе жоқ тыныш.

/Қайшы/.

 

 

Сызылған жолға түседі,

Бойына шақ қып пішеді.

/Қайшы/.

 

 

Екі темір бірігіп,

Кесіп, пішіп береді,

Екеуі бірге жүрмесе

Жоқ қой бізге керегі.

/Қайшы/.

 

 

Бір шұқырда мың шұқыр.

/Оймақ/.

 

 

Мылжа басты,

Мың көзді.

/Оймақ/.

 

 

Адамға сонша пайдалы,

Басында сансыз көзі бар.

/Оймақ/.

 

 

Бір атым бар өзі өте шабан,

Бірден артық мінбейді оны адам,

Қамшылап күні бойы тебінсем де

Япыр-ай жылжымайды төрт-бес қадам.

/Өрмек/.

 

 

Қыл-қыбыр да жүн қыбыр,

Жұла берсе жарасар.

Екі мұртын қайырып,

Ұра берсе жарасар.

/Өрмек/.

 

 

Қылмаң-қылмаң етеді,

Қаға берсең жарасар.

Екі жағын жапырып,

Ұра берсең жарасар.

/Өрмек/.

 

 

Жүріп келем, жүріп келем,

Екі етекті қусырып ұрып келем.

/Өрмек тоқу/.

 

 

Қосақтап серпе бердім,

Соңынан жорта бердім.

/Өрмек тоқу/. 

 

Сөкі басын сөлкитіп соға берсең бітеді,

Екі бұтын талтайтып ұра берсең бітеді.

/Өрмек тоқу/. 

 

 

Міне, шашым, аллаға,

Бақан, қылыш, қолға ала,

Қолымда қамшы орама

Қылыш салдым тамақтан,

Тамшы да жоқ қан аққан,

Өлтіріп әбден болғанда

Көргеннің бәрі жаратқан.

/Өрмек тоқу/.

 

 

Жыңғыл тақтым жұртыңа,

Жылпылдап бұтыңа,

Әне-міне дегенше,

Өте шықтым сыртыңа.

/Өрмек тоқу/.

 

 

Өзен бойын өрледім,

Су таба алмай шөлдедім,

Оң қолымдағы найзаны,

Олай-бұлай сермедім.

/Өрмек тоқу/.

 

 

Ұзын-ұзын жолдар бар,

Үйрек қонар көлдер бар.

Ат үстінде шоқиып,

Отыратын күндер бар.

/Өрмек, шекпен тоқу/.

 

 

Сиыр сойдым жұртыма,

Сымпылдаттым бұтыма.

/Өрмек және оны тоқушы әйел/.

 

 

Мамық, шуаш иісті,

Шыр айналып жіп болар,

Тоқыса жылылығы күшті

Ағашқа құйындап оралар.

/Иірілген жүн, жіп/.

 

 

Құрап-құрап тон піштім,

Құлынды биеге бергісіз.

/Тоқылған ши/.

 

 

Жарға жаңқа жабысқан,

Екі үзеңгі қағысқан.

/Ши тоқу/.

 

 

Шым шиедей қотыр.

/Кесте/.

 

Қырық қылыш, найзалы қай жануар,

Асынған және он екі қанжары бар.

Көңіл жер мен көктің арасында,

Жігіттер, мұны байқап аңғарыңдар.

Болады бұған әуес көп адамзат,

Шежіре көкірегі жазылған хат.

Қолына шынжыр арқан ұстап жүріп,

Астына мініп отыр алтыннан тақ.

Басында құрулы тұр алтын шатыр,

Ғайыптан қызығы бар бұл бір батыр.

Барғанын тіпті аман жібермейді,

Адамзатсыз болмайды әуел ақыр.

/Бүркіт, қырық қылыш-жиырмадан екі қанаты, он екі қанжар-он екі тал ұзын құйрығы, сегіз найза- тұяқтары, шынжыр арқан-аяқ бауы, алтыннан тақ-тұғыры, алтын шатыр-томағасы/.

 

Үйде отырады, жатпайды,

Көзін терімен қаптайды.

Жазда бекер тұрса да,

Бергенді қыста ақтайды.

/Бүркіт/.

 

Далаға отау тіктім қонақ үшін,

Қонақ кісім ақылы шолақ үшін,

Қонақ қонып жатқанда үй жығылып,

Үй үстінде қалыпты қонақ кісім.

/Бүркіт/.

 

 

Бір нәрсе екі аяқты, сегіз бармақ,

Іліксе дүниенің бәрін алмақ.

Өзінің тілі бар да тістері жоқ,

Жұтады көрінгенді алмап-жалмап.

/Бүркіт/.

 

 

Таудан тоқым лақтырдым.

/Бүркіт/.

 

 

Қара арғымақ мінгенім,

Қыр айнала жүргенім,

Сегіз найза сенгенім,

Он екі қылыш ілгенім.

/Бүркіт/.

 

 

Айуан екі аяқты, асқан батыр,

Басына о батырдың тіккен шатыр.

Шешерсің дана болсаң бұны біліп,

Кел-кел деп, қан майданға шығысқанда,

Бір айла адамзатта болып жатыр.

/Бүркіт/.

 

 

Елең, елең етті,

Қарға ауылға қона кетті,

Қақтың суын іше кетті.

/Бүркіт/.

 

 

Жер басқанның жүйрігі,

Аспаннан келер бұйрығы.

Бұйрығы жетіп келгенде

Шошаңдайды құйрығы.

/Бүркіттің қоянды алуы/.

 

 

Ерте тұрады,

Жар шақырады.

/Қораз/.

 

 

Басы тарақ,

Арты орақ.

/Қораз/.

 

 

Қызылдан киген киім, басқа қалпақ,

Саусағы төртеу болған, емес жалпақ.

Үстіне неше түрлі тон жамылып,

Басады мас адамша талтақ-талтақ.

/Қораз/.

 

 

Дүниеде бір молда

Уағында азан оқиды.

Мезгілінде айқайлап,

Қайтып кеп жер шұқиды.

/Қораз/.

 

 

Бір топ қамыс ішінде

Шақырады жанды гүл.

/Қырғауыл/.

 

 

Бір топ жыңғыл ішінде,

Бір жапырақ қызыл гүл.

/Қырғауыл/.

 

 

Айтамын бір жұмбақты сізге нұсқап,

Басына бөрік киер, құндыз ұстап.

Үстіне ақ камзолын киіп алып,

Жүреді екі қолын артына ұстап.

/Сауысқан/.

 

 

Бір мақұлық түспейді екен мұнарадан,

Бір күнде тағам татар әр қарадан.

Басында қара жылтыр кепесі бар,

Белінде белбеуі бар күлпарадан.

/Сауысқан/.

 

 

 

Бір құс бар жан білмейтін ішкен асын,

Адамға көрсетпейді жұмыртқасын.

/Жарқанат/.

 

 

Бар екен бір мақұлық шағын ғана,

Мекені күндіз оның биік жарда.

Ұшпайды ол мақұлық күндіз тіпті,

Ұшады кешке таман күн батқанда.

/Жарқанат/.

 

 

Әкесі тышқан,

Шешесі құстан.

/Жарқанат/.

 

 

Күндіз жоқ,

Түнде бар.

/Жарқанат/.

 

 

Жар басында жарбиған,

Құлақтары қалбиған.

Тышқан, құс аңдып жүреді,

Бұл құсты кім табады?

/Жарқанат/.

 

 

Күндіз ұшпас,

Түнде ұшар,

Құс қанатты,

Тышқан суретті. 

/Жарқанат/.

 

 

Бір құс бар үлпілдеген жүні жұмсақ,

Тұяғы бейне болат алмас пышақ.

Тұмсығы имек, көрмейді күндіз көзі,

Шарықтап көкті кезіп, түнде ұшады.

/Үкі/.

 

 

Мысық бастан,

Жапалақ түстен.

/Үкі/.

 

 

Қайталап атымды,

Көктемде ән саламын.

Кез келген ұяға,

Жұмыртқа табамын.

/Көкек/.

 

 

Даланың көріп пе едің молдаларын,

Тыңдаңыз ол сорлының айтқан зарын.

Жиылып бір араға ойбайлайды,

Кез келген дүниеге ол бір жарым.

/Торғай/.

 

 

Тал басында ағаш үй,

Терезесіз тамаша үй.

Соны мекен етеді,

Қыста алысқа кетеді.

/Қара торғай/.

 

 

Желіп кетсе, жеткізбейді,

Тап қасында жатса да адам көрмес.

/Бөдене/.

 

 

Меңгіл-меңгіл, меңгілше,

Меңгілде бар тарғылша.

Желіп кетсе жеткізбес,

Жерге түссе табылмас.

/Бөдене/.

 

 

Сөйлесе сөзді,

Айтса ауызды,

Тынысы басқа,

Маңдайы қасқа.

/Тоты құс/.

 

 

Аққу емес, мойны ұзын,

Тырна да емес, сирақты.

Аулайды балық күн ұзын,

Түсіреді еске жирафты.

/Балықшы құс/. 

 

 

Тұмсығымен ояды,

Ұя салып қояды.

Табыңдаршы, балалар,

Ол қандай құс болады?

/Тоқылдақ/. 

 

 

Қызыл жыңғыл түбінде,

Қыздай болып отырмын.

Беті-қолымды жуып алып,

Мұздай болып отырмын. 

/Қырғауыл/. 

 

 

Ай астында жортқан,

Күн астында жортқан,

Күміс сырнай тартқан.

/Қаз, қу/. 

 

Балпаң-балпаң басады,

Адамнан қатты сасады.

Саусақтары салалы,

Қыста жылыға қашады.

/Қаз/. 

 

 

Екі аяғы да жоқ,

Белінде таяғы да жоқ.

/Жұмыртқа/.

 

 

Айтайын бір жұмбақты саған нұсқап,

Басына бөрік киер қара пұшпақ.

Үстіне ақ камзолын киіп алып,

Тұрады екі қолын артына ұстап.

/Ала қарға/.

 

 

Ұзын сирақ, түйе бас,

Жібек жалды қара шаш.

Қарап тұрсаң керуен,

Жасағаны серуен.

/Тырна/.

 

 

Көлде жүрген көп сиыр,

Жетіп барсаң, жоқ сиыр.

/Үйрек/.

 

 

Шелектеп құйсаңда су жұқпас.

/Үйрек/.

 

 

Таңертең қашқан сиыр кеште бұзаулайды.

/Тауық/.

 

 

Күн батса қонақтап қалғыған,

Таң атса жерден жем аңдыған.

/Тауық/.

 

 

Құрықсыз тұлпар ұстадым,

Кеште құр-құрлап.

/Кеште тауықты ұясына қамау/.

 

 

Тал басында түндіксіз отау.

/Ұя/.

 

 

Ағаш басында,

Тас арасында,

Әр алуан қуыста

Түндіксіз отау.

/Ұя/.

 

 

Құдай шебер ме,

Құрқылтай шебер ме?

/Ұя/.

 

Жайнаған бақтың әншісі,

Тамсанған оған сан кісі.

/Бұлбұл/

 

Сайрайды бір талмайды,

Әнші құс бал таңдайлы.

/Бұлбұл/

 

Көл бетінде қалқиды,

Мақта сынды үйілген.

Үні әсем сан қилы,

Мойны да әйбат иілген,

Мамығын ол тарайды,

Маңғаздана қарайды.

/Аққу/

 

Су бетін сызып,

Ақ Құман жүр жүзіп.

/Аққу/

 

Мойыны сұрақ белгісі,

Бұл қандай көл құсы?

/Аққу/

 

Қауырсыны құлпырған,

Мың бояулы гүл тұнған.

Сайрағанда дауысы,

Әнге бөлер тау ішін.

Қара мына ғажапқа,

Өзі шебер мазаққа.

/Тоты/

 

Қиянға қиын небір,

Салатын ұяны.

Өткір көзі шегір,

Бүргенін құртар тұяғы.

/Бүркіт/

 

Кеудесі қайқаңдап,

Жүреді байпаңдап.

/Қаз/

 

Имек тұмсық алғыр құс.

/Қаршыға/

 

Көк жүзінде жылжып жай,

Керуен құрған тізіліп,

Ілгек-ілгек шынжырдай,

Қалмайды олар үзіліп?

/Тырна/

 

Сирағы ұзын,

Тырнағы ұзын.

Балықты сүзбей,

Ұстайтын шоқып,

Тұмсығы біздей.

/Тырна/

 

Сирағы ұқсас қамысқа,

Мойыны бар сорайған,

Денесі бар, Алыстан

Қарақшыдай қарайған.

/Көкқұтан/

 

Ботаға ұқсас саны бар,

Шөл даланың құмайы.

Шәлкем мінез жануар,

Ашу қысқан ұдайы.

/Түйеқұс/

 

 

Бұдыр-бұдыр балшықты.

Жинады да талшықты,

Ұқсатып қамытқа,

Үй салды жабыққа.

/Қарлығаш/

 

Екі айыр құйрығы,

Қияқ мұрт қанаты,

Ұшқырлардың жүйрігі.

/Қарлығаш/

 

Әуеде

Бір ноқат тапжылмай қалқып тұр,

Әдемі

Бір ырғақ аспаннан шалқып тұр.

/Бозторғай/

 

Қалқып тұрып аспанда,

Үн шығарып сан қилы,

Өнеріне басқанда,

Тұла бойың балқиды.

/Бозторғай/

 

Ұзақ тектес құс,

Шіркей жеп.

Ауыл маңынан

Ұзап кетпес құс.

/Қараторғай/

 

Үп-үшкір таяғы,

Жылан көзін ояды.

/Дәуіт/

 

Шуға бөлеп жағаны,

Қанаттарын қағады,

Айдын судың түлегі,

Шабақ іліп жүреді.

/Шағала/

 

Ағашта болса егер мең,

Хабар беріп морземен,

Тұмсығымен емдейді,

Сосын көңіл демдейді.

/Тоқылдақ/

 

Тақылдатып,

Мазаны ап,

Ағаштарды тазалап,

Ормандарды емдейді,

Зиянкесті жазалап.

/Тоқылдақ/

 

Қызықтырар әрі

Қарай берсең табылар,

Алуан түсті бояудың,

Өн бойында бәрі бар.

/Қырғауыл/

 

Жұдырықтай шұбар құс,

Мекені қыр,

Жапан дүз.

Дыбыс шықса тыпырлап,

Ұшады тез бытырап.

/Шіл/

 

Қара жағал кішкене,

Қанаты бар сүйріктей.

Оған теңдес құс кәне?

Тапшы осындай жүйрікті?

/Жағалтай/

 

Шұнтиып қос ұлағы,

Түнде көрер қырағы.

/Үкі/

 

Күндіз сөнген шырағы,

Түнде көрер қырағы.

Тікірейіп айдары,

Егін жауын қырады.

/Үкі/

 

Түнде жортады,

Жарықтан қорқады.

/Жарқанат/

 

Қалқиып құлағы,

Күндіз бұғады.

Серуенге тек,

Түнде шығады.

/Жарқанат/

 

Қалқан құлақ,

Қанаты бар шатырдай.

Жардан жырақ,

Түнде ұшады батырдай.

/Жарқанат/

 

Жалаңаш болған соң,

Күн бойы бұғады.

Өзегі талған соң

Түнде ұшып шығады.

/Жарқанат/

 

Өзі ұя салмайды,

Мекендейді шатырды.

Бау-бақшаны барлайды,

Зиянкеске батыл-ды.

/Жарқанат/

 

Сарғыш бояу жалатқан,

Тұмсығы бар қалақтан.

Қауырсыны бір уыс,

Қара сирақ ірі құс.

/Жалбағай/

 

Маңдайы ақ қасқа,

Ақ жері жоқ басқа.

/Қасқалдақ/

 

Сазды жер мекені,

Құрт-құмырсқа қорегі.

Кереметтей өнері,

Қанаттан үн береді.

/Тауқұдірет/

 

Бес грамм салмағы,

Тұмсығы қармақ.

Қыраннан қалмайды,

Биікке ұшса самғап.

/Королек/

 

Ұшқанда өте ұшқыр,

Алдына жан салмайды.

Алға да,

Артқа да самғайды.

Гүлдердің сорып сөлін,

Басады шөлін.

Жылы жақта мекені,

Бұл не екен?

/Колибра/

 

Айдары шағын,

Қаракүрең сауыры,

Аппақ қардай бауыры.

/Қызғыш/

 

Тұрқы кептерден кіші,

Сарғыш мамық төсі.

Айдары желкесінде,

Өрнегі өр төсінде.

Бұл қандай құс?

/Күжіргей/

 

Бояуы сан түрлі,

Түрі ұқсас тауыққа.

/Бұлдырық/

 

Қауырсыны көгілдір,

Кішкене құс,

Беткейде өріп жүр.

/Кекілік/

 

Өзі кілем түріндей,

Құдды қырдың гүліндей.

Гүлге қонса кетеді,

Айырмасы білінбей.

/Көбелек/

 

Күн шықпай сап аттанды,

Қуырады апшыны.

Шырт ұйқыда жатқанды,

Оятады ащы үні.

/Қораз/

 

Шашы жоқ,

Тарағы бар.

Егіні жоқ,

Орағы бар.

/Қораз/

 

Қызыл бұжыр айдары бар,

Қоқиланған айбары бар.

Ауық-ауық азан салып,

Өңеш керген айқайы бар.

/Қораз/

 

Ала шапан кигені,

Сескенгіш болған соң,

Қыпылықтап жүргені.

/Сауысқан/

 

Секектеп бір тұрмайды,

Өреден құрт ұрлайды.

/Сауысқан/

 

Жем көрсе,

Шықылықтап қалтаңдайды,

Сескенсе,

Жыпылықтап жалтаңдайды.

/Сауысқан/

 

Бір-ақ сөз біледі,

Өз аты онысы.

Соны айтып жүреді,

Және жоқ қонысы.

/Көкек/

 

Қулығын асыратын,

Жұмыртқасын өзі баспай,

Басқа ұяға жасыратын,

Өзін-өзі әйгілейтін,

Қандай құс,

Оңайға бас ұратын?

/Көкек/

 

Қара түсті қарқылдақ,

Ұшып-қонып жалпылдап.

Қоқыстарды шоқиды,

Жем іздейді там-тұмдап.

/Қарға/

 

Талдың басында,

Жемі бар қасында.

Там тұр саялы,

Достарға аялы.

/Құс ұясы/

 

Көтере алмай ішкен суын,

Күшеніп жатыр,

Жаңғыртып қамыс нуын.

/Әупілдек/

 

Айнымай тартқан реңіне,

Жүрген жерінің тұр-өңіне, не?

/Кесіртке/

 

Мойны жуан,

Жұқалтаң қабақты.

Тірсегі ұзын,

Қоян тобықты.

Іс тікпейді, бірақ

Тастамайтын бізін,

Білесің бе, мақұлықты?

/Шаян/

Алпыс екі мәуелі шынар ағаш,

Ағашқа біткен бұтақ жалғас-жалғас.

Және де екі тесік бір мешітте,

Қаланған кірпіші бар іргесінде.

Бір әйнек шыны да емес, темір де емес,

Жасауы сынып кетсе қолдан келмес.

Жұмбағым тез ойланып тауып берші,

Сен-дағы жігіт едің өзім теңдес.

/Адамның жаратылысы/.

 

 

Бір “әліп” мұнарадай көзім көрген,

Екі “мәт”, екі “сәкін” оған ерген.

Болғанда “иа”ден камал, нұрдан гауһар,

Болады кім данышпан мұны білген.

/Адам, көз, жас, екі құлақ,cөз/.

 

 

 

Бір таудың алпыс сегіз саласы бар,

Он екі жанында қаласы бар.

Бау-бақша түрлі өсімдіктер,

Барлығын билеп тұрған анасы бар.

/Алпыс сегіз тамыр, он екі мүше/.

 

Ағады алпыс екі бұлақ бір қайнардан,

Он екі бұлағы бар шыр айналған.

Ісіне таң қаламын құдіреттің,

Бәрі де бір нәрсеге ыңғайланған.

/Алпыс екі тамыр, он екі мүше/.

 

 

Меккеде бір ағаш бар түбі жуан,

Он екі ұл, алпыс екі қызы бір күні туған.

/Он екі мүше, алпыс екі тамыр/.

 

 

Бір қария жерде де емес, көкте де емес,

Болғанда түбі терең, аузы кемеш.

Ішіне ит түссе де арам емес.

/Көз/.

 

Қос әйнек шыны да емес, темір де емес,

Бұзылса оны адам түзер емес.

Кезінде өзі ашылып, жабылады,

Мағынасы қымбат нәрсе, арзан емес.

/Көз/.

 

 

Әрі жүрер қараша ат,

Бері жүрер қараша ат.

Су бойында тұнық су,

Таңдап ішер қараша ат.

/Көз/.

 

 

Жар қабақта екі бастау,

Жапсар тастың астында

Жасыл ала құс жатыр.

/Көз/.

 

 

Кішкене ғана тостаған

Жер дүниені бастаған.

/Көз/.

 

 

Көріп едім бір үлкен дарияны,

Барша қыз мекен етіп жатыр оны.

Ішінде ерлі-байлы екі аққу бар,

Жарықтық жеті сарбас балалары.

/Көз/.

 

 

Кіп-кішкене қараша,

Тұрған жері тамаша.

Бір секундта жер-көкті

Алады шарлап қараса.

/Көз/.

 

 

Кішкене ғана бетерім,

Жер түбіне жетерім.

/Көз/.

 

 

Құстан ұшқыр, тездігі оқтан бетер,

Бес жүз жылқы аспанға оқтай жетер.

Ақылменен ойланып қарасаңыз,

Жылдамдыққа нәрсе жоқ онан өтер.

/Көз/.

 

 

Бір тауда жанады екі шырақ,

Бір жанады, бір өшеді.

/Көз/.

 

 

Ала арқаным жетпес жер жоқ.

/Көз/.

 

 

Кішкентай бір мақұлық торы ала,

Ағаштан атрапына соққан қала.

Ішінде сол қаланың өмірі өтер,

Сабыр қып сахараға шықпас жана,

Жаралған өзі ғана артық болып,

Болжайды әр нәрсені айтып шама.

/Көз/.

 

 

Екі бала қатар тұрса да,

Бірін-бірі көрмейді.

/Көз/.

 

 

Екі ағайынды,

Екеуі де бір үйде,

Бірін-бірі көрмейді.

/Көз/.

 

 

Көреді бәрін өзгенің,

Көрмейді бірақ өздерін.

/Көз/.

 

 

Ала тайынша шаң көтермейді.

/Көз/.

 

 

Ағайынды екеу болыпты,

Екеуі тату жүріпті.

Ортасында тау болып,

Бірін бірі көрмепті,

Екеуінің міндеті орындайтын бір бопты.

/Көз бен мұрын/.

 

 

Көрші отырған көршілер

Бірін бірі көрмейді.

Қара түнек қос үңгір

Діңгегі асу бермейді.

/Көз бен мұрын/.

 

 

Қара суда суат жоқ,

Қалың талда бұтақ жоқ.

/Көз бен кірпік/.

 

 

Сырты қылшық,

Іші былшық.

/Кірпік пен көз/.

 

Ары жүгір қаратай,

Бері жүгір қаратай.

Тал түбіне барғанда,

Тайып жығыл қаратай.

/Көздің қарашығы/.

 

 

Бір көлде екі түрлі сүт бар.

/Көздің ағы мен қарасы/.

 

 

Таудан тас құлады.

/Көз жасы/.

 

 

Таудан тары домалайды,

Оны он екі қаз қуалайды.

/Көз жасы/.

 

 

Бір таудың екі күзетшісі,

Екі тыңшысы, отыз екі бөрісі бар.

/Көз, құлақ, тіс/.

 

 

Қабақта қара бурам шөгіп жатыр,

Етектеп құмалағын төгіп жатыр.

/Қас, көз, жас/.

 

 

Тұнық суға ши ұстадым.

/Кірпік/.

 

 

Екі жар бірін бірі шамалаған,

Тал шығып, жағасына сабалаған.

/Кірпік/.

 

 

Сәуле астында жүз кісі.

/Кірпік/.

 

 

Алпыс кісі аяқтасты,

Ертеменен таяқтасты.

/Кірпік/.

 

 

Күндіз шайқасады,

Түнде айқасады.

/Кірпік/.

 

 

Бір нәрсе жегеніне тіпті тоймас,

Адамның ол нәрсесіз күні болмас.

Жіберсе қарап қалар жердің бәрі,

Кішкене болса-дағы кемдік қылмас.

/Ауыз/.

 

 

Дарияның інжу-маржан шеттерінде,

Не кітап, оқу жоқ беттерінде.

Қайын ба, қарағай ма, яки тал ма,

Тармасқан тоғай таудың бөктерінде. 

/Адамның бет-аузы, келбеті, сақал-мұрты, сөзі/.

 

 

Бір тобықта жеті жыртық.

/Екі танау, екі құлақ, екі көз, бір ауыз/.

 

 

Беткейде бес есік.

/Екі танау, екі көз, ауыз/.

 

 

Ағады тау басынан сегіз бұлақ,

Төртеуі ащы, үшеуі тәтті тым-ақ.

Ащы да емес, төртеуі күшті де емес,

Екі жапырақ өспейді тіпті бірақ.

/Екі құлақ, мұрын, екі көз, ауыз/.

 

Бір нәрсе жегеніне тіпті тоймас,

Адамның ол нәрсесіз күні болмас.

Жіберсе қарап қалар жердің бәрі,

Кішкене болса-дағы кемдік қылмас.

/Ауыз/.

 

 

Бір сарай, бір миыммен тазаланған,

Екі серік бір досы бар қасына алған.

Болғанда еден гауһар, желден самал,

Жер жүзі сайран болған жалғыз талмен.

/Ауыз, сөз, ерін, тіс, таңдай, леп. т.а./.

 

 

Абайлап жүргін алдында,

Аңқайған ұра тұрыпты.

Ол ұраның ішінде,

Гауһардан қора тұрыпты.

Ол қораның ішінде

Ақылды дана тұрыпты.

Ол дананың түбінде,

Білімді бала тұрыпты.

Асты менен үстінде

Балаға пана тұрыпты.

Барлығына пана болып,

Ата менен ана болып,

Қаулаған сора тұрыпты.

/Ауыз, тіс, тіл, көмекей, таңдай,сақал 

менен мұрт/.

 

 

Бір ұраның аузында

Бір бау сора.

/Ауыз бен сақал, мұрт/.

 

 

Бір төбеде үш бастау,

Біреуінің суы - тәтті,

Біреуінің суы - ащы,

Біреуінің суы - сор.

/Ауыз, жас, сор/.

 

 

Айтайын мен бір жұмбақ ая батыр,

Болғанда асты гауһар, үсті шатыр.

Қазандай қара тастың сол түбінде,

Бір түрлі адам таппас заһар жатыр.

/Тіл, тіс, ауыз/.

 

 

Бір отаудың ішінде отыз бөрі,

Бар жалғыз қызметкері өте епті.

Он жігіт алып барып тастағанда,

Отаудың бүлкілдейді екі жері.

/Тіл, тас, саусақ, ерін/.

 

 

Мен жұмбақ айтайын табасын ба,

Айналып ақ қаланы шабасын ба?

/Тіл, тіс/.

 

Қыдыр ата тас қойдым,

Қызыл өгізді бос қойдым.

/Тіс, тіл/.

 

 

Екі тақта арасында

Қимылдайды қызыл тақта.

/Тіл/.

 

 

Жағалай-жағалай тас қойдым,

Жирен атты бос қойдым.

/Тіс, тіл/.

 

 

Үнемі ауызда бұлтыңдайды,

Бірақ жұтылмайды.

/Тіл/.

 

 

Қатар-қатар ақ күріш,

Тұрған жері қақтығыс.

/Тіс/.

 

 

Айдын көлде алтын тас,

Ау салса да алынбас.

/Тіс/.

 

 

Тамға таяқ сүйедім,

Отыз жерден сыр-сырлап.

/Отыз екі тіс/.

 

 

Үсті тақтай,

Асты тақтай,

Ортасында әбзел тақтай.

/Тіс,тіл/.

 

 

Ти, ти десем, тимейді,

Тиме десем тиеді.

/Ерін/.

 

 

Үлкен ой,

Үлкен ойдың ішінде

Кіші ой,

Кіші ойдың ішінде,

Балуан би.

/Ерін, тіс, тіл/.

 

 

Үлкен үй,

Үлкен үйдің ішінде

Кішкене үй.

Кішкене үйдің ішінде

Досқана би.

/Ерін, тіс, тіл/.

 

 

Туғаннан біргемін

Бірақ санын білмеймін.

/Шаш/.

 

 

Асқар тауда қара орман.

/Шаш/.

 

 

Томпағымның басында тоқсан қыз бар.

/Шаш/.

 

 

Жас кезінде қара орман,

Жыл өткен сайын ағарған.

/Шаш/.

 

 

Басында Қаратаудың қап-қара шөп,

Атаймыз тау демесек әлде не деп.

Ағарып ақырында кете ме екен,

Ол таудың әлде шөбі тұрғанда көп.

/Шаш/.

 

 

Білмеймін ерке ме екен, есер ме екен,

Қалпынан артық бойлап өсер ме екен.

Өсірме деп біреуге бұйырмасам,

Таудағы тоғайымды кесер ме екен.

/Шаш/.

 

 

Бір тауға әрі қайың,

Әрі тал өседі.

/Шаш, сақал/.

 

 

Майтөбеде ол сусыз,

Өскен қамыс буынсыз.

/Шаш,бас/.

 

 

Кішкене ғана тегене,

Сырты толған балауса.

/Шаш, бас/.

 

 

Беткейге қар жауды,

Кетпеске айналды.

/Шаштың ағаруы/.

 

 

Қараша тауым қарлы болды,

Бір жауса кетпейтұғын зәрлі болды.

/Шаштың ағаруы/.

 

 

Қар жауды тау басына кетпейтұғын,

Аяқ жерге қақ тұрар кетпейтұғын.

Отыз шаһар қаласы ойран болды,

Ел бар ма ебін тауып септейтұғын. 

Ағарған шаш, көздің жасы, отыз түскен тіс/.

 

 

Қар жауар пәкене таудан кетпейтұғын,

Басында бұлағы бар кеппейтұғын.

Тас қорған тәңірім соққан бұзылмайтын,

Болар ма оны адам ептейтұғын.

/Ағарған шаш, көздің жасы, тіс/.

 

 

Қар жауды Қаратаудың басына кетпейтұғын,

Етекте екі бұлақ кеппейтұғын,

Бір тауда бір диірмен босқа қалды,

Бар ма екен сол диірменді ептейтұғын.

/Ағарған шаш , көздің жасы, тіл, тіс/.

 

 

Қар жауды таза жерге кетпейтұғын,

Түбінен қайнар шықты кеппейтұғын.

Алтыннан соққан қала бұзылыпты,

Бар ма жан оны соғып ептейтұғын.

/Ағарған шаш, мұрынның сорасы, түскен тіс/.

 

 

Қары бар Қаратаудың кетпейтұғын,

Ішінде бір бұлақ бар кеппейтұғын,

Бұзылып алтын кісен босқа қалса,

Ұста жоқ ол кісенді септейтұғын.

/Ағарған шаш,мұрын сорасы,тіс /.

 

 

Қара айғырым шабады қамшыламай,

Қара жерге аяғын шаншып алмай.

Бір төбенің басына шығып алып,

Мың қойды қасқыр жепті қан шығармай.

/Ұстара, шаш, бас/.

 

 

Шығыпты тау басына бір топ раң,

Төбенің бірі -қара, бірі-қылаң,

Қылышын қынасынан жылмаңдатып,

Раңның бірін қырмай,бәрін қырам.

/Шаш,ұстара/.

 

 

Мың қойым суға кетті ,

Байжан ақсақал қуа кетті.

/Шаш ,ұстара/.

 

 

Мың қойымды бір шыбықпен айдадым.

/Шаш, ұстара/.

 

 

Бір төбеге қойыпты шынар жайып,

Қолына қылыш алды бір ғажайып,

Екі жақта шынардың қалқаны бар,

Кетпесін қалқанына қылыш тайып.

/Шаш,ұстара, екі құлақ/.

 

 

Алпыс қанат ақ орда,

Алпыс атанға сыймайды.

Алпыс атаным қысқа дейін десем,

Тәңертең ұшқан құс,

Кешке әрең қонады.

/Шаш, тарақ/.

 

 

Бір тауға әрі қайың,

Әрі тал өседі. 

/Шаш , сақал/.

 

 

Қос бұлақ бір қарауыл салғаны бар,

Мойнында үш жүз алпыс арқаны бар.

Ақ тоғай, қара тоғай қалың ағаш,

Тоғайдың әр мезгіл де тарқары бар.

/Сақал,шаш/.

 

 

Қарамасаң жайлауға,

Қабан келер шайнауға.

/Бас пен бит/.

 

Бір тауда мекен еткен отыз бөрі,

Ол кісі отызының қызметкері,

Жанында екі адам қарауына

Жүрмейді бірі ілгері, бірі кейін .

Тағы да екі адамнан тыңшысы бар,

Есітіп келіп тұрған әңгімені,

Бірінің ортасында бағлан қозы,

Секіріп ойнап тұрған әрі-бері

Істейді біреуді екеу, қиынды оңай,

Қозыдан пәрменменен шыққан желі ,

Сол тауда мекен еткен бөрілердің,

Бойы бар ұстап көрсең екі-ақ елі.

Жалмаймын жер жаһанды десе-дағы,

Көрсетпейді қымтап тұрса екі тері.

/Бас,отыз тіс, екі көз, екі құлақ, тіл, ерін/.

 

Бір таудың басында бар бір топ тоғай,

Ойлаған ақыл-ойға жұмбақ оңай.

Сол таудың етегінде бір сарай бар,

Жүк әкеп түсіреді он бай ноғай.

/Бас, ауыз, қол/.

 

Бір жанды мақұлық көрдім формы бөлек ,

Бір тау бар ортасында дөп-дөңгелек.

Үстіне шыққан шөбі бәрі тегіс,

Мал жемес, шауып алып неме керек.

Ол таудың ортасында екі өзен,

Астында бұлағы бар, алды кезең,

Не астына, не үстіне шыққан шөп жоқ ,

Адамзат көргені жоқ ондай өзен.

Ол таудың етегінде жалғыз құдық ,

Беткейде асыл таспен аузын қиып,

Ішіне кірген нәрсе тірі шықпас,

Асыл тас жібереді бәрін қиып.

/Бас, бет, ауыз, тіс/.

 

 

Бір таудың адам жүрмес қиясы бар,

Екі самұрық ,қос қыран ұясы бар.

Бітіпті етегіне құрма ағашы,

Басында бұлбұл құстың ұясы бар.

/Бас, көз, құлақ, тіл, ауыз,сақал/.

 

 

Үрпек-үрпек тау,

Үрпек таудың астында екі жарық жұлдыз,

Оның астында екі тышқақ тоқты,

Оның астында жатқан тағы бір құндыз.

/Шаш, көз, қас, мұрын, мұрт/.

 

Қалың қамыс, қалың қамыс,

Астында қия қамыс.

Пысылдауық, пысылдауық,

Астында сақылдауық.

/Шаш,қас, мұрын, ауыз/.

 

Бір топ қамыс,

Бір топ қамыс астында қиған қамыс,

Қиған қамыс астында жылтырауық.

Жылтырауық астында пышылдауық,

Пышылдауық астында тебендеуік,

Тебендеуік астында қатар-қатар тас,

Ортасында жылмаңдауық.

/Шаш, қас, көз, мұрын, ерін, тіс, тіл/.

 

 

Асқар бел,

Асқар белдің аржағында ақ өткел,

Ақ өткелдің аржағында кішкене тау,

Кішкене таудың аржағында қиған қамыс,

Қиған қамыстың аржағында мидай дала,

Мидай даланың аржағында қара қопа,

Қара қопаның ішінде қара шошқа,

Қара шошқаны алады жалғыз тоспа.

/Иек, ауыз, мұрын, қас, маңдай, шаш,бит, тарақ/.

 

 

Күмбір-күмбір қарағым,

Қартайғанша жарадың.

/Құлақ/.

 

 

Екі кісі ерегісіп келеді.

/Құлақ/.

 

 

Ғаудыр-ғаудыр шанашым,

Қартайғанша көрмедім.

/Құлақ/. 

 

 

Құла бетте қисық астау.

/Құлақ/. 

 

 

Тауда жарбайып тұр.

/Құлақ/. 

 

 

Жар басында жарты кепе.

/Құлақ/. 

 

 

Жар басында жарты сыпыра.

/Құлақ/. 

 

Қарағай басына қатық ұйыттым.

/Ми/. 

 

 

Қиын-қиын қиялар,

Қияға жұмыртқа ұялар.

/Ми/. 

 

Бар екен бір жыланның отыз іні,

Түп-түзу бұл жыланның жоқ дүр міні.

Ғажайып бір мінезі тағы да бар,

Шықпайды бір інінен күндіз-түні.

/Жұлын/.

 

 

Екі достың бірі ыңғайлы,

Біреуінен ебі жоқ.

Екеуін де бірдей көрем,

Маған артық-кемі жоқ.

/Екі қол/.

 

 

Қимылда қос шебер,

Талай-талай іс бітер.

/Екі қол/.

 

Бес балалы екі досым,

Біреуінің ебі жоқ,

Екеуінде бірдей көрем,

Маған артық кемі жоқ.

/Екі қол/.

 

 

Кезек-кезек сермейтін,

Жүргенде қанатым ол.

Түрлі еңбекке икемдейтін,

Ауырсынбай баратын сол.

/Екі қол/.

 

 

Шашбау,

Шашбаудікі бес бау.

/Қол, бес саусақ/.

 

 

Бірі үлкен,бірі кіші,

Туысқан бірге бес кісі.

/Бес саусақ/.

 

Адам боп жаратылған бес арыстан,

Бойлары бесеуінің бір қарыстан.

Құдайдың құдіретіне таңғажайып

Бесеуінің арасына тас жабысқан.

/Бес саусақ, тырнақ/.

 

 

Бес сауысқан,

Бес сауысқан басына тас жабысқан.

/Бес саусақ, тырнақ/.

 

Бес жанды бір жансызға мінгескен,

Айналып ақ тақырдан із кескен.

/Бес саусақ, қалам/.

 

 

Бір күнде туған туыс бес,

Бойлары неге тең емес.

/Бес саусақ/.

 

 

Бес ат,

Бесеуі де қасқа ат.

/Бес саусақ/.

 

Бес адам бірі есекке мінгесіп жүр,

Мінгессе де талай жермен тілдесіп жүр.

/Бес саусақ/.

 

 

Бес көсеуім басы ақ күміс.

/Саусақ/.

 

 

Бес ат,

Бесеуі де қасқа ат.

/Бес саусақ/.

 

Бес адам бір есекке мінгесіп жүр,

Мінгессе де талай жермен тілдесіп жүр.

/Бес саусақ/.

 

Бар екен бәйтеректе екі аша,

Болмайды бар шақасы оннан аса. 

Біреуі біреуінен икемдірек,

Құдайдың құдіретіне қыл тамаша.

/Он саусақ/.

 

Бір тауды мекен еткен отыз бөрі,

Он кісі отызының жұмыскері.

Сол таудың ортасында бағлан қозы,

Масайрап секіреді әрі-бері.

/Он саусақ, отыз тіс, тіл/.

 

 

Бір тауды мекен еткен он бөрі,

Бес-бестен қызметкері.

/Он саусақ/.

 

 

Ағайынды он,

Кигені екі тон.

/Он саусақ пен екі қолғап/.

 

 

Бісміллә онға берді,

Он отызға берді,

Отыз Митанға берді,

Митан Шитанға берді,

Шитан ары қарай итере салды.

/Он саусақ,отыз тіс,көмей,тамақтану/.

 

 

Оным отызға берді,

Отыз үлпекке берді,

Үлпек шөлпекке берді,

Шөлпек жұтып қойды.

/Он саусақ, отыз тіс, тіл, кішкене тіл, көмей, тамақтану/.

 

 

Бес ағайын бар еді,

Бәрі бірдей жас еді,

Біреуі бірақ бас еді,

Бәрінен бойы пәс еді.

/Бас бармақ/.

 

 

Салдым бесақамды,

Аштым дарбаза үйді.

/Бес бармақ/.

 

Он терек отыз буын нұсқасы бар,

Бірі үлкен, бірі кіші қысқасы бар.

Бәріне лайықты атты қойған

Адамның тілі шешен ұстасы бар.

/Он саусақтағы отыз буын/.

 

Басында тас құдықтын серке ойнаған,

Жегенмен дүниеге еш тоймаған.

Бар екен бір кісінің он баласы,

Не үшін екеуіне ат қоймаған.

/Екі сұқ саусақ/.

 

Он үйрек, отыз аққу көлде жатқан,

Себеппен қаршыға құс дәмін татқан.

Алыстағы лашын құс ілмей қалмас,

Жақсылар ақылымен білмей қалмас.

/Он саусақ, тіл, тіс, көз/.

 

 

Ағайынды он,

Кигені екі тон.

/Он саусақ пен екі қолғап/.

 

 

Қолымда он жүзігім, ал шығармай,

Бір бөрі мал жейді екен қан шығармай.

Төрт торы , екі сала жұмбағым бар,

Мұны тапқан мені алсын мал шығармай.

/Он тырнақ, ұстара, жылдың төрт мезгілі/.

 

 

Екі батыр қазына іздейді,

Екі батыр жол іздейді.

/Қол мен аяқ/.

 

 

Болғанда ыран-қыран,

Жабыса кетер сондай қыран,

Бір биікке қатар-қатар жайлайды,

Бірге ұмтылады шықса ұран,

Кейде жым болып түйіледі,

Айтқанына көніп иіледі.

/Оң қол, сол қол/.

 

 

Жиырма баласы бар төртеуі ана,

Бірі ұзын, бірі қысқа дара-дара.

Қандайлық істі қоссаң ерінбейді,

Білімпаз мамандығы болған сара.

/Аяқ, қол, саусақ/.

 

 

Он айда мен аламын он жаңа айды,

Он жаңа айды алсам да ол таусылмайды.

/Тырнақ/.

 

 

Он кемпір мұз арқалап тұр.

/Тырнақ/.

 

Бір үлкен тау бар, басы қара,

Жан-жағында төрт сала бар,

Бәрі дара.

Басында даралардың күміс тәж бар,

Жігіттер, зейініңмен ойлап қара.

/Қол-аяқ, тырнақ/.

 

 

Он атты,он жаяу, қырық найзалы,

Қыздың сөзі пайдалы.

Асыққаның аяңдай тұр,

Асықпасаң бір-біріңе таялмай тұр.

/Аяқ, он саусақ, қырық қабырға және тіс/.

 

 

Бесеуі қашып бара жатыр,

Бұлдырық қуып бара жатыр.

/Башай, өкше/.

 

Бірге жатып бірге тұрар,

Озуға тұра ұмтылар.

Екеуі мәңгі жарысып,

Көрген жоқ әлі қалысып.

/Екі аяқ/.

 

 

Алпыс аналы қасқыр,

Жетпіс балалы қасқыр,

Ол да көп жүр құр-құрлап.

/Ішек-қарын/.

 

Мысыр деген шаһардың ортасында бір қонақ.

/Кіндік/.

 

 

Жалама таста

Жалғыз қурай.

/Кіндік/.

 

 

Денеңде бар,

Ойыңда жоқ.

/Кіндік/.

 

 

Тақырда тайдың ізі.

/Кіндік/.

 

 

Егіз қозы сүйексіз.

/Емшек/.

 

Бір дән бар дастарханда салынбаған,

Дәмінен татпай ешкім қалынбаған.

Бір ағашқа бітіпті екі бұтақ,

Қанша жан ықтаса да алынбаған.

/Ананың емшегі/. 

 

Табаққа түспес,

Қазанға піспес

Оны ішпей адам өспес.

/Емшек сүті/. 

 

Бір жерден кішкене тесік көрдім,

Тесіктен алтын сарай есік көрдім.

Тесіктен бір өгіз дәу шыға келді,

Қайтадан кірем десе, кіре алмады.

/Сөз, лебіз/.

 

Ереймен жерейменнен озбайды екен,

Асы алтын, қасығы күміс болып,

Өмірі бітіп мүлде тозбайды екен.

/Сөз/. 

 

Бір шыққан соң орнына қайтып кірмес,

Қай жақтан келерін де адам білмес.

Азаттыға сонымен дүниенің,

Онсыз тірі ешкім де дәурен сүрмес.

/Сөз/. 

 

 

Еккенім бір танапқа жалғыз бидай, 

Аққурай қанасына кетті сыймай.

Біреудің аманатын алсаң-дағы,

Тұрасың береріңде көзің қимай.

/Адамның жаны/.

 

 

Балдан тәтті,

Удан ащы,

Тәрбиесіз, ата-анасыз.

/Жан/.

 

 

Балдан тәтті,

Мақтадан жұмсақ,

Базарға апарып сатсаң,

Бір тиындық бағасы да жоқ.

/Ұйқы/.

 

 

Базарда сатылмайды,

Таразыда тартылмайды.

Өзі балдан да тәтті,

Өмірге бір шапағатты.

/Ұйқы/.

 

 

Суға салсаң - батпайды,

Отқа салсаң - жанбайды,

Жерге көмсең - шірімейді.

/Адамның аты/.

 

 

Өлсең де-өлмейді,

Өлмесең де-өлмейді.

/Адамның аты/.

 

 

Жаралғанға жабысқан.

/Адамның аты/.

 

Атқа мінбейді, жаяу жүрмейді,

Күніне мың шақырым жерге барып келеді.

/Көңіл/.

 

Бір нәрсе кейде сопы,кейде залым,

Сиқырлар бір сағатта жанның бәрін.

Бір уақыт патша болып отырады,

Тар жерде әркімнің де ойлар қамын.

/Көңіл/.

 

 

Сары ат міндім, саз кештім,

Сарқыты маған тимеді

Қара мақпал тон піштім,

Қиқымы маған тимеді.

/Түс/.

 

Бір жүйрік ат әркімде бар кетер шауып,

Үстінен ер-тоқымы қалмайды ауып.

Десем де қайда барам лезде барам,

Жартастан жығылмайды,қылып қауіп.

/Ойлаған ой/.

 

Көтеріліп қампияр қиыстырсаң,

Майдаланар қимылсыз жиыстырсаң,

Мұның да шешімі бар келісімді,

Ойланып ақылына сыйыстырсаң.

/Ой/.

 

 

Бір минутта дүнияны аралайды,

Сонда да шаршамайды.

/Ой/.

 

 

Алты аяқты, төрт көзді,

Екі ауызды,бір сөзді,

Ынтымақ үшін ел кезді.

/Атқа мінген адам/.

 

 

Арқасы екеу,

Аяғы алтау.

/Үстелде отырған адам/.

 

 

Бір адам көрдім,

Жүрмей тұрған жабысып.

Түсін танып тұрсаң да,

Жауап айтпас танысып.

/Адамның суреті/.

 

 

Көрінеді бір бәйтерек басы сыңар,

Сүйкімді адамзатқа ол бір шынар,

Дағ түбінен басынан жеткенінше,

Жүз бұтақ, мың екі жүз ұясы бар.

Төрт басқыштың бұтағы қырық тоғыз,

Мәуесі иіліп жерге балы тамар.

Бес басып, шыққасын алтыншыға,

Жылымшып аппақ болып жауады қар.

Жеті бұтақ басқанда, жер жарылып,

Жайы қамап болмаса жан қиналар.

Сегізін тәмәм қылып басқан жанның

Артында тоқсан жеті бұтақ қалар,

Үш бұтақтан сақтанса, соған келіп,

Ұясы мың екі жүз тәмәм болар.

/Адамның бір жастан жүз жасқа дейінгі мүшел жастары/.

 

 

Айтайын мен жұмбақ ақыл ойлап,

Қойыпты бір терекке дүлдүл байлап.

Қайнайды ар жағында дария,теңіз,

Тапқанша бір сасарсыз ақыл ойлап.

/Адам,тіл,көңіл/.

 

 

Қарт басқан қара нар,

Жез бұйдалы нар тайлақ,

Бауыры сүтті сары інген,

Сұм қарағай бұтақсыз,

Мысыр деген шаһардың ортасында бір қонақ.

/Атасы, баласы,емшегі, шаш,кіндік/.

 

 

Күніне бір өліп,бір тіріледі,

Ақырында тұра алмай кідіреді.

Ойлағанға келісімді шешуі бар,

Ойланбаса мұны да кім біледі.

/Адамның ұйықтағаны,оянғаны/.

 

 

Көз көрмей қоймайды екен тірі адам,

Ғаламды жұта берер түрі жаман.

/Көр/.

 

Құдайдан басқа адамның баршасы да теп-тегіс,

Адамнан аласы бар, аурудан қаласы бар.

/Жынды/.

 

 

Бар болса - жоғым дер,

Жоқ болса - барым дер,

Жар жағалап жүрсе де,

Бір шырақтай жаным дер.

/Бишара/.

 

 

Турасаң да бөлінбейді,

Қараңғыда көрінбейді.

/Көлеңке/.

 

 

Жүрсем-жүреді,

Күлсем-күлмейді.

/Көлеңке/.

 

 

Шапса-шабылмайды,

Көмсе-көмілмейді.

/Көлеңке/.

 

 

Қайда барсаң ереді,

Жер бауырлап келеді.

/Көлеңке/.

 

 

Қуып едім,

Мойын бұрмады.

Ұстайын деп едім,

Қолға тұрмады.

/Көлеңке/.

 

 

Алам аяқ,алам аяқ,

Жүгірсем жеткізбейді жалаң аяқ.

/Көлеңке/.

 

 

Ербекей де,сербекей,

Ауыз үйге кірмейді.

/Көлеңке/.

 

 

Жаңа-жаңа шекпенім,

Жанымнан қалмас шекпенім.

Ескі-ескі шекпенім,

Бұлтты күні қайда кеткен шекпенім.

/Көлеңке/.

 

 

Жаман-жұман жармағым ,

Жанымнан қалмас жармағым,

Ескі-құсқы жармағым,

Есімнен қалмас жармағым.

/Көлеңке/.

 

 

Ерте, кеште бой жазып,

Дәл талтүсте жантайған.

/Көлеңке/.

 

 

Сыпырамын, сыпыра алмаймын,

Тазартамын , тазарта алмаймын.

/Көлеңке/.

 

 

Қараңдап,қусаң қашады, жеткізбейді,

Өзіңнен алыс ұзап көп кетпейді.

Тез өсіп , тез қысқарад жарықпенен

Қолыңа ұстасаң да ілінбейді.

/Көлеңке/.

 

 

Тұрсам-тұрады,

Жүрсем-жүреді,

Жатсам-жатады.

/Көлеңке/.

 

 

Еңкейсем-еңкейеді,

Шалқайсам-шалқаяды.

/Көлеңке/.

 

 

Сен жүрмесең ол да сірә жүрмейді,

Күнде жаңа, ескеріп көнермейді.

Көлге түсіп қуанға аунаса да ,

Тәніне шық,етіне шөп енбейді.

/Көлеңке/.

 

 

Жаратқанға жабысқан,

Жалпағынан қабысқан.

/Көлеңке/.

 

 

Артыңнан еріп қалмайды,

Қараңғыда жалмайды.

Кейде ұзын, кейде қысқа,

Шаршамайды талмайды.

/Көлеңке/.

 

 

Тамға шықсам қыпша белім талады,

Кет-әй десем жары жорам қалады.

Екі түрлі ел маған таласып тұр,

Бірін сүйсем бірінің кеулі қалады.

/Көлеңке/.

 

 

Қараңғыда біреу едім,

Күн шыққан соң екеу болдым.

/Көлеңке/.

 

 

Әбен аяқ, тіллә таяқ,

Жүгірдім, жете алмадым.

/Көлеңке/.

 

 

Кішкентай ғана өзі бар,

Мыңнан да көп көзі бар.

/Түкірік/.

 

 

Ақ күшігім арбадан қарғып түсті.

/Түкірік/.

 

 

Аң десем атып түсер алтын асық,

Келмейді шақырсам да алыс қашып,

Түскен соң жерге барып бағасы жоқ,

Жүремін аяғыммен еркін басып.

/Түкірік/.

 

 

Айдалада ақ тотым,

Жүгіріп барсам жоқ тотым.

/Түкірік/.

 

Топ етті, дөңгеленді,

Ақ мамыққа бөленді.

/Түкірік/.

 

Топ етті,

Тонға оранды.

/Түкірік/.

 

Былқ-былқ, былқ семіз,

Сүйегі жоқ, нық семіз.

/Адамның боғы/.

 

Мысыр атты бір шаһар,

Ортасында қырық бұлақ.

Төскейден балық ұстадым,

Құралықсыз құр-құрлап.

/Адамның өмірі/. 

 

Көзге түсіп көріне жүрмейді,

Сүйтсе де бірден танып кідірмейді,

Күні-түні барады тынбай жүріп,

Қалғып-мүлгіп бір сағат кідірмейді.

/Өмір/. 

 

Сандығымның ішінде сақам бар,

Бүк екенін, шік екенін білмеймін.

/Әйелдің ішіндегі бала/.

 

Бір нәрсе жатқан жері сондай берік,

Қорығын көреді екен бөліп-бөліп.

Ұйқыдан оянған соң тұра салып,

Кезеді адамзаттың соңына еріп. 

/Іштегі бала/.

 

Ел ішіне келді, аты жоқ,

Ел оған ат берді,

Еті бар, сүйегі жоқ,

Соғымына екі зат береді.

/Жаңа туылған бала/.

 

Құлақ сал, бұл сөзіме, ау жамағат,

Бір күні елге келді көп жамағат.

Бір шақта халық ішіне өзі келді,

Жалаңаш, өзі жаяу бір азамат.

Көрді де бұл адамды, болды шатта,

Құрметтеп құп сыйлайды адамзат та,

Сүйегі жоқ екі қой азық беріп,

Мінгізді ол адамды жалғыз атқа.

/Жаңа туылған бала/.

 

Дүниеде күйме көрдім төрт аяқты,

Дөңгелек екі басы ай сияқты.

Төрт есік мәткесі бар, уығы жоқ,

Үзік жоқ, туырлық жоқ, түндігі жоқ,

Құс төсек, мамық жастық, біреу жатыр,

Көңлі уайымсыз жай сияқты.

/Бесіктегі бала/.

 

 

Ақ қозы,

Құмалағы көп қозы.

/Бесіктегі бала/.

 

 

Ағай-ағай, ағай құс,

Аяғынан таңған құс.

Көгей-көгей құс,

Көкірегінен таңған құс.

/Бесіктегі бала/.

 

Бір өзі іштен шығады тіл білмеген,

Ақ отау тегін берді дүмбірлеген.

Бір күні жолға түсіп жүріп кетті,

Еш бұйым қалдырмады бүлдірмеген.

/Бала/.

 

Қырық жұма қараңғы үйде тұрдым,

Алты жұма ауырып жаттым,

Жиырма жұма мені байлады,

Бір жыл асылып тұрдым.

/Бала/.

 

Таңертең төрт аяқты,

Түсте екі аяқты,

Кешке қарай үш аяқты.

/Адамның балалық, есі кірген, қартайған кезі/. 

 

Бақ-бақ бақасы,

Бақылдайды сақасы.

Екі торсық азығы,

Қақаңдайды қазығы.

/Бала, шешесінің екі емшегі/. 

 

Сақырлаған шатыры,

Ішіндегі батыры.

Астында киіз қазығы,

Екі торсық азығы.

/Бесік пен бала/.

 

Таудан құлан ұстадым,

Жүген-құрықсыз құр-құрлап.

/Қалыңсыз қыз/. 

 

 

Бір атым Оралда,

Не қамым боранда.

/Қалыңдық/. 

 

Ақ киік ауа жайлап шиыр қаққан,

Жігіттер, болса әр іс қадыр хақтан.

Біреудің асыранды балапаны

Патша еді заманында атайды тақтан.

/Ұзатқан қыз/. 

 

Бір қыз бар дүниеде шынарланған,

Со қызға елдің бәрі құмарланған.

Бір адам, бір хайуан, бір жануар,

Ақыры сол қызды үшеуі алған.

/Адам, ат, бүркіт/.

 

Маған да, саған да,

Жақын туыс — бес адам.

Үш әріптен тұратын,

Оңға оқы, солға оқы,

Өзгермейді еш одан,

Бәрі де өз жұратың,

Айтады кәне: кім атын?

/Ата; Ана; Апа; Аға; Іні/

 

Даладай

Кімнің кең пейілі?

Данадай,

Кімнің мол мейірі?

/Ана/

 

Отынсыз, сусыз піскен ас,

Адамның бәрі ішкен ас.

/Ана сүті/

 

Іші ақ айдын,

Екі ағайын.

/Ана емшегі/

 

Сырты орман,

Алды жазық, құрлықты,

Араласаң,

Табасың жеті құдықты.

/Бас/

 

Сыртқа шығар жолы тұйық,

Түсі шымқай қызыл сұйық.

/Қан/

 

Таппайтын тағат,

Тығулы сағат.

/Жүрек/

 

Көрмеген ешкім,

Дәмін татып.

Қара орман асты,

Ұйыған қатық.

/Адамның миы/

 

Құрамалы сырық,

Берсең ырық.

Кетесің тұрып,

Барасың жүріп,

Қаласаң,

Отырасың бүгіп.

/Аяқ/

 

Бунақты көсеу,

Тармағы бесеу.

/Қол мен Саусақ/

 

Бір бұтақта — бес тармақ,

Бәрінде бар мүйіз қалпақ.

/Бес саусақ/

 

Белдеуде бес ат,

Бесеуі де қасқа ат.

/Саусақ/

 

Қатар өскен дос құсап,

Екі жақта қос бұтақ.

Әрқайсысында

Бірі қысқа

Бірі ұзын

Бес бұтақ.

/Қол мен Саусақ/

 

Дәу үңгірдің қақпасы,

Жабылады, ашылып,

Жоқ болса да топсасы.

/Ауыз/

 

Бір беткейде екі көл.

/Көз/

 

Жағасы құрақ,

Мөлдір суат.

/Көз/

 

Қос дөңгелек мөлдіреп,

Ішінде бар қарашық,

Алғы жаққа елжіреп,

Қарайды ылғи таласып.

/Жанар/

 

Сөз ұққыш –

Қос тұтқыш -

/Құлақ/

 

Бір таудың екі жағына,

Екі қалқан жабысқан.

Жақын барсаң маңына,

Сезе қояр дыбыстан.

/Екі құлақ/

 

Күміс қазықтың

Асы алтын.

/Тіл мен Сөз/

 

Үңгір түбінде жалбырап,

Өсіп тұр жалғыз жапырақ.

/Тіл/

 

Есігін ашсаң,

Сайраған бұлбұл.

Есігін жапсаң,

Жайраған құр күл.

/Тіл/

 

Үңгірді жайлаған,

Сүйексіз, тиексіз,

Жылмаңдап сайраған.

/Тіл/

 

Үсті шарбақ,

Асты шарбақ,

Ортасында

Тұрар сарнап,

Жалғыз бармақ.

/Тіс пен Тіл/

 

Үңгір толы асыл тас.

/Тіс/

 

Отыз екі батыр,

Екіге бөлініп,

Қамалып жатыр.

/Тіс/

 

Қамалда бар

Алақандай қызыл от,

Отыз жаугер,

Көрсетеді қызымет.

/Тіл мен Тіс/

 

Екі көл — кіл тынған,

Екі ну — құлпырған.

Жатса да қатар жарысып,

Көрмепті бірде танысып.

/Екі көз, Екі қас/

 

Дөңнің сыртқы қабаты —

Қарлығаштың қанаты.

/Қас/

 

Қабақта бар қалың тоғай,

Жолсыз-ақ табарсың оңай.

/Қас/

 

Тау басы тұнық,

Қаптаған шыбық,

Қойсаң да қырқып,

Өсе береді,

Қайтадан шығып.

/Шаш/

 

Шыңда бар орман,

Құсы жоқ қонатын.

Тек қана қолмен,

Шөбі көп оратын.

/Шаш/

 

Мөлдіреп екі көл жатыр,

Ортада дөңес бел жатыр.

/Мұрын мен Көз/

 

Екі көрші,

Бірі — пысылдауық,

Бірі — сақылдауық.

/Мұрын мен Ауыз/

 

Алқапта бар биік тау,

Алды тік жар қиық тау.

Қос үңгірі желдетіп,

Ауа жұтар селдетіп.

/Мұрын/

 

Қатар жатқан қос ін,

Аң кірмейтін бос ін.

/Танау/

 

Қос жиек,

Ортасы

Ақ сүйек.

/Ерін/

 

Өсіп тұратын демде,

Бұтақ сайын теңге.

/Тырнақ/

 

Бәрі таныс,

Көз алдымда тұр.

Бәрі қалыс,

Үнсіз қалпында тұр.

/Сурет/

 

Жотада бар,

Кеуіп жатқан,

Жалғыз оқпан.

/Кіндік/

 

Күндіз

Қасыңнан қалмайды.

Бірақ

Ешкім ұстай алмайды,

Қорқақ па,

Қараңғыға бармайды.

/Көлеңке/