Малыңа сүйенбе, арыңа сүйен.

 

Жігітке жар қымбат, намыс пен ар қымбат.

 

Ер мойынында қыл арқан шірімес.

 

Жарлы болсаң да, арлы бол.

 

Тәнім – жанымның садағасы,

Жаным – арымның садағасы.

 

 

Мал сақтама, ар сақта.

 

Ел намысы – ер намысы.

 

Жігіттің құны – жүз жылқы,

Ары – мың жылқы.

 

Ер жігітке өлімнен ұят күшті.

 

Өтірік айтқанша үндемеген абзал.

 

Өсекші жоқта, өкпелесу де жоқ.

 

Сыған сопы болғанша,

Өтер екен жыл қанша?

 

Тар киім – тозғақ.

 

Кедей мен бай жолдас болмас,

Қасқыр мен қой жолдас болмас.

 

Алтынды тот баспайды.

 

Аузы қисық болса да, байдың ұлы сөйлесін.

 

Қарыз қатынас бұзады.

 

Тіленшіге жел қарсы.

 

 

Базар – бай, алушы – кедей.

 

Жоқшылық жомарт ердің қолын байлар.

 

Жоққа жүйрік жетпейді.

 

Жіп жіңішке жерінен үзіледі.

 

Байлық — мұрат емес,

Кедейлік — ұят емес.

 

Ауызы қисық болса да

Байдың ұлы сөйлесін.

 

Ашаршылықта

Ашқарақ алдымен өледі.

 

Сараң бай союға қозы таппай

Жарлының жалғыз тоқтысын сұрайды.

 

Бар мақтанса, табылар,

Жарлы мақтанса, шабылар.

 

Көз бір уыс топыраққа тояды.

 

Ақыл байлық — аз байлық,

Темір байлық — тозбас байлық,

Кен байлық — кең байлық.

 

Малға жарлылық — жарлылық

Ақылға жарлылық — сорлылық.

 

Он екі мүшең сау болса

Сәулет емей немене?!

 

 

Он саусағың сау болса

Дәулет емей немене?!

 

Шапқанда байдың ұлы,

Тоқтағанда есіңе түсер.

 

Барымтаны бай алады,

Бәлесі кедейге қалады.

 

Бай баласы балпаң,

Жарлы баласы — жалтаң.

 

Ұрлық түбі — қорлық.

 

Бай тоқ болмас,

Батыр аш болмас.

 

Мал байдікі,

Жан құдайдікі.

 

Бай бір жұттық,

Батыр бір оқтық.

 

Жаңа байыған,

Жақынын да танымас.

 

Жарлы — жомарт,

Бай — нәмарт.

 

Бармын деп мақтанба,

Жоқпын деп қорланба.

 

Күні біткен жалшы,

Көнекті сырттан сұрайды.

 

Бар болсаң — аспа,

Жоқ болсаң — саспа.

 

Бар, барын айтады,

Жоқ зарын айтады.

 

Жуан созылғанша,

Жіңішке үзіледі.

 

Борышын жасырған байымас.

 

Жарлының жары құдай.

 

Бардан тиер,

Балдан тамар.

 

Бай бастас,

Бақыр мұңдас.

 

Байдан пайда артылмас,

Қудан айла артылмас.

 

Бай болып көргеніміз жоқ,

Кедей болып өлгеніміз жоқ.

 

Бейнет көрмей,

Дәулет жоқ.

 

Жоққа жүйрік жетпейді.

 

Жарлылық, сені қайтейін,

Жандай досты жат еттің.

Кәрілік, сені қайтейін,

Сөйлер сөзге мерт еттің.

 

Жарлы болсаң

Арлы болма,

Қарап жүріп

Сорлы болма!

 

Көптен дәметкен,

Аздан құр қалады.

 

Жарлылық деген жақсы екен,

Жатып ішер ас болса.

 

Базары жақын —

Байымас.

 

Барымен базар,

Жоқты қайдан қазар.

 

Базар — бай,

Базаршы — кедей.

 

Базарға әркім барар,

Өзінің керегін алар.

 

Сауда сақал сипағанша.

 

Саудада достық жоқ.

 

Саудагерде иман жоқ,

Арын сатады,

Өтірікшіде иман жоқ,

Жанын сатады.

 

Саудагер базарын сатады,

Делдал ажарын сатады.

 

Әкімің әділ болмаса

Жұрт бұзылады;

Саудаң әділ болмаса

Нарық бұзылады.

 

Үйдегі есепті

Базардағы нарық бұзар.

 

Алдамасаң — базар жоқ.

 

Иттен сүйек қарыздар.

 

Сәудегер құнықса,

Сақалын күзеп сатар.

 

Ақшалының қолы ойнар,

Ақшасыздың көзі ойнар.

 

Ақша ашпайтын құлып жоқ.

 

Алтын базарында бағалы.

 

Сатушыны алушы ұтады.

 

Малдың нарқын иесі айтпас,

Базар айтар.

 

Сәудегер бөзін мақтайды,

Үйші тезін мақтайды.

 

Ақшада көз жоқ.

 

Тон алам десең

Базарға бар,

Тоналам десең

Мазарға бар.

 

Базар бар да малың сат,

Базар білмес, бақ білер.

 

Молда арбап алады,

Сәудегер алдап алады.

 

Арзан менен қымбаттың

Базар берер нарқы бар,

Жақсы менен жаманның

Адам берер парқы бар.

 

Базарда мың кісі бар

Әркім сүйгеніне сәлем берер.

 

Барымен базар,

Жоқты қайдан қазар.

 

Алғаның — олжа;

Сатқаның — зиян.

 

Ақша сіздікі,

Мал біздікі.

 

Алдың — ұттың,

Саттың — жұттың.

 

Алтыға алып,

Беске сатпас болар.

 

Арзан менен қымбатты

Базардағы біледі,

Қожа менен молданы

Мазардағы біледі.

 

Жаз – жарлынікі,

Қыс - әлдінікі.

 

 Қарны ашқан қазанға қарар.

 

Ас тұрған жерде ауру тұрмайды.

 

Мешкей деген жақсы атақ емес.

 

Жат асыңа қарайды,

Дос басыңа қарайды.

 

Ет дегенде бет бар ма?

 

Өле жегенше, бөле же.

 

 

Асы бар аяқтан аттама.

 

Тату үйдің тамағы тәтті.

 

Сыйлап берсе, суын іш.

 

Ас – адамның арқауы.

 

Ас адамның — арқауы.

 

Нан— тамақтыңатасы

Ынтымақ — көптің батасы.

 

Ас иесімен тәтті,

Табағымен жақсы.

 

Быламық бетінен сыйды,

Көже түбінен сыйды.

 

Қайғысыз, қара суға семіреді.

 

Сіңбесастыңбөгеуі жаман.

 

Қарын тойса,

Қарта әлем сасиды.

 

Ет — етке, сорпа — бетке.

 

Аш тамағым, тыныш құлағым.

 

Асқа талау түссе,

Антұрғанныңмұратын береді.

 

Қазаныңа не салсаң,

 

 

Шөмішіңе сол ілінеді.

 

Тас қадақ болғанмен

Тамақ болмайды.

 

Сұрап бергенше,

Соғып бер.

 

Алты күн аш болсаң да,

Атаңның әдетін тастама.

 

Жетерін білсең, жей тұр.

 

Ет жемей жатып тұздық,

Асатпай жатып, құлдық.

 

Қасық тары ботқа болмас,

Ботқа болса да, жұртқа болмас.

 

Ас ішсең, атауыңдай іш,

Ауырсаң мұрттай ұш.

 

Жазғы етте жасық жоқ,

Қымыз аста, қасық жоқ.

 

Бауыр шырын, бас тәтті,

Ағайынмен ішкен ас тәтті.

 

Ертеңгі асты тастама,

Кешкі асқа қарама.

 

Айран сұрай келіпсің

Шелегіңді жасырма.

 

Бақыр қазан қайнаса,

Баршамызға несібе.

 

Мың «сіз, бізден»

Бір шыж-быж.

 

Ашаршылықта жеген құйқаның

Аузыңнан дәмі кетпес.

 

Қамыстың

Шоғы болмас,

Көк судың

Тоғы болмас.

 

Күн жазға айналды,

Ет азға айналды.

 

Пышағы бар, сүйгенін жер,

Пышағы жоқ, тигенін жер,

 

Балық жеген бағыспас,

Жан-жағына қағыспас.

 

Қомағайдың сазасы

Бір шұқым ет.

 

Ат үстінен аттама,

Астан үлкен емессің.

 

Бір аяқ қымыздың

Екі аяқ желі бар.

 

Өзіне қарай, қосағы,

Қазанына қарай, ошағы.

 

Ашта жеген құйқаңды

Тоқта ұмытпа.

 

Жақсы ас қалғанша

Жаман қарын жарылсын.

 

Жер асыңнан

Жемес асың көп болсын.

 

Көмбенің иесі екеу:

Бірі — көрген,

Бірі — көмген.

 

Асты иә қуыс ішер,

Иә туыс ішер.

 

Қарны ашқан

Қараша үйге қабады.

 

Түскі асқа

Түстік жерден қонақ келеді;

 

Кешкі асқа

Күндік жерден қонақ келеді.

 

Бір ауылда бір үй аш болса,

Бар үй аш болады.

 

Тойған үйге тоғыз бар.

 

Аты бардың тынысы бар.

Асы бардың ырысы бар.

 

Беретін кісі келгенде,

Бес қайнайды қазаным;

Бермейтін кісі келгенде,

Көп қайнайды қазаным.

 

Аспаздың қарыны

Асқанына тояды.

 

Тоқшылықта жеген

Тоқпан жілік,

Ашаршылықта

Көзіңнен бір-бір ұшады.

 

Жаяудың сыбағасын

Атты жемес.

 

Ас — аз, ниет — көп

Отын — олжа,

Су — қорлық.

 

Өзі тоймағанның,

Сарқытын жеме.

 

Досыңның асын,

Қасыңдай іш.

 

Өзің жатық болсаң,

Ішкенің қатық болар;

Өзің қиық болсаң,

Ішкенің сұйық болар.

 

Етке тойсам,

Сорпаға иттігім жоқ.

 

Жұтқан — жұтамас.

 

Тойсаң — тоба ғыл.

 

Тарта жесең, тай қалар,

Қоя жесең, қой қалар,

Қоймай жесең не қалар?!

 

Піскен асқа — тік қасық.

 

Бір аштықтың, бір тоқтығы бар.

 

Жазым болса, быламыңқа тіс сынар.

 

Жейтін ауызды

Жемес ауыз байлайды.

 

Ашыққанға қазан астырма,

Тоңғанға от жақтырма.

 

Қыдырып ішкен көженің

Кенеуі жоқ.

Қыдырып айтқан биліктің

Керегі жоқ.

 

Тар қазан — тасқалақ,

Мешкей адам — ашқарақ.

 

Тоймай ішкен асың құрсын,

Қорлықпен жасаған жасың құрсын.

 

Айға жетпес асыңды

Ауылдастан аяма!

 

Жұтаған шүкірге тоймайды.

 

Аштық ас талғатпайды,

Ашықтық жас талғатпайды.

 

Тас,

Тасты жібітетін ас.

 

Аш ауыл

Айранды бұрын ішеді.

 

Қазаны басқаның

Қайғысы басқа.

 

Сиырыңды сырттатпай:

Сауып ішсең мың күндік,

Сойып жесең бір күндік.

 

Қыдырып жеген жанбастан,

Шақырулы жеген жауырын артық

 

Өле жегенше,

Ағайынмен бөле же.

 

Аз қайғыны ас басады,

Көп қайғыны дос босады.

 

Жылқының етін жесең,

Тісіңе кіреді,

Жемесең түсіңе кіреді.

 

Үркер туса сорпа да ас.

Сүйген құда,

Сүрінен сақтар.

 

Асы жоқ алтын аяқтан

Айраны бар, тостақ артық.

Талдырмаш таза айғырдан

Жүк көтергіш қоспақ артық.

 

Салулы ауыз

Сақтағаныңды жейді.

 

Қарның ашса, қазан ас,

Ет болмаса, сазан ас,

Сазан тамақ емес пе,

Сазанды жұрт жемес пе!?

 

Жайын құйрығын жеген — жатпас.

 

Асы бар аяқ әдемі.

 

Сүйекті алып берген

Кісімнен көрейін бе?

Оны мүжи алмаған

Тісімнен көрейін бе?

 

Көженің көнеуі болса,

Қымыздың қызуы бар.

 

Тапқаным — тамағыма,

Жұтқаным — жұмырыма.

 

Қазансыз алтын ошақтан,

Қара су қайнатқан мосым артық.

Қаңыраған алтын ордадан

Қара көжеге тоятын қосым артық.

 

Қазан сапырғанның да буы бар.

 

Еңкейген екі асайды,

Еңсесі кеткен бір асайды.

 

Мешкей қазанның астына қарамай,

Үстіне қарайды.

 

Арықтың сорпасында

Дәм болмайды,

Ақылсыздың сөзінде

Мән болмайды.

 

Күйісің жаман болса,

Тән азады;

Көңілің жаман болса,

Жан азады.

 

Алдыңа ас қойдым,

Қолыңды бос қойдым.

 

Үйінде асы жоқтың

Түзінде досы жоқ.

 

Үйінде асы жоқтың 

Көңілінің қошы жоқ.

 

Арықтың жілігі татымас.

 

Бассыз үй болса да,

Ассыз үй болмайды.

 

Табақ тамағымен жарасты,

Батыр жарағымен жарасты.

 

Жат асыңа қарайды,

Дос басыңа қарайды.

 

Тоқты сойған тоқалдар,

Шөміш алып қоқаңдар.

 

Екі жас,

Екі жасқа желке менен жөргем де ас.

 

Тамақ тоқ,

Көйлек көк.

 

Келеді екен деп көп қойдым,

Келмеген соң жеп қойдым.

 

Сенде жазық жоқ,

Менде азық жоқ.

 

Ішілмеген ас умен тең,

Кісі кірмеген үй — көрмен тең.

 

Қарны ашқанға

Қара талқан майдай көрінеді.

Қатын зары өткенге

Қара қатын айдай көрінеді.

 

Аш та отыра алмайсың

Ашып та отыра алмайсың.

 

Өре табылса — шабақ,

Талқан табылса — тамақ.

 

Аз ғана асым

Даусыз басым.

 

Бас ұстаған — бармағын жалайды.

 

Жарты құрсақ пайда,

Бүтін құрсақ қайда?!

 

Жандыда бәрі мешкей,

Жансызда тері мәшкей.

 

Өкпе бер, бауыр бер,

Сыбағамды тәуір бер.

 

Ас иесінің әлі біледі,

Асатушының қолы біледі.

 

Ішіп тоймаған

Жалап тоймайды.

 

Құлақтай ет жеп,

Қырмандай сорпа іш.

 

Аш адам тұрып өлмейді,

Жүріп өледі.

 

Дастарқанында наны жоқтың,

Тамағының сәні жоқ.

 

Тату үйдің тамағы тәтті.

 

Кеспе көже күн батқанша,

Бидай көже ел жатқанша,

Тары көже таң атқанша.

 

Сыйлап берсе, суын іш!

 

Аштың ақылы — астан әрі аспайды.

 

Асты шашқанды —

Әбілет басады.

 

Елде болса, ерінге тиеді.

 

Татулардың талқаны, таусылмас.

 

Қымызы бар үйдің қызығы бар.

 

Жатақты жатақ бозаға шақырады.

Бозасы таусылса, көжеге шақырады.

 

Сараңның асы,

Сарқытқа жетпес.

 

Сараңның тамағына тойғанша,

Сақының қабағына той.

 

Көженің де кенеуі бар,

Көбіктің де демеуі бар.

 

Нан — асалы,

Ана — адамның асалы.

 

Ас жүрген жер — береке,

Жас жүрген жер — мереке.

 

Қамбасында дәні жоқтың,

Дастарқанында наны жоқ.

 

Жалғыздығың ас ішкенде білінер,

Жарлылығың ел көшкенде білінер.

 

Күріш жеген арымас,

Көрмек жеген жарымас.

 

Өгіз қарын майыңды

Өлгенде бастаймысың?!

Көкек айы туған соң

Итке тастаймысың?

 

Асықпаған нәрін жейді,

Асыққан зәрін жейді.

 

Диірмен өзі тас болса да,

Жұртқа жейтін ас болары.

 

Тістем нанның кәдірін

Тарыққанда білерсің.

Анық достың кәдірін

Зарыққанда білерсің.

 

Жалғыз биенің қымызы —

Қарындаспен қағыстырар.

Жалғыз түйенің қымыраны —

Туғаныңмен табыстырар.

 

Ақ бидайдыңкәдірін

Ашыққанда білерсің.

Ағарғанның кәдірін

Қыс шыққанда білерсің.

 

Сары қазыны кертіп жеп,

Сараңдар отыр жоқпыз деп.

 

Сары қауынның қағын жеп,

Сақылар отыр тоқпыз деп.

 

Етпен қарын тоқ,

Ниетпен жаның тоқ.

 

Қас сараң өз тамағын

Өзінен қызғанады.

 

Кенеуі кеткен қомағай келеді,

Тамақ десе домалай береді:

 

Ас ішерде керек,

Көлік көшерде керек.

 

Тоқ мейілді тойғызу оңай.

 

Арамдық қып ішкен ас,

Ішіңе барып болар тас.

 

Табағы таза қатынның,

Тамағы да таза.

 

Көңілсіз берген қымыздан

Көңілді берген шай артық.

Жапалап асқан жасықтан

Жағып жеген май артық.

 

Қозы қарын майым бар,

Көп сақтаған жайым бар.

 

Қазан асқа келмейді,

Ас қазанға келеді.

 

Есікте отырған,

Төрде отырғаннан дәмелі.

 

Асығыс пісірген көженің

Иә, қатығы жетпейді,

Иә, қасығы жетпейді.

 

Қырсыққанда қымыран іриді.

 

Құрғақ қасық — ауыз жыртар.

 

Бір күн дәмін татқанға,

Қырық күн сәлем.

 

Ас қадірін тоқ білмес,

Ат қадірін жоқ білмес.

 

Құр аяққа бата жүрмес.

 

Қоныс көркі — там,

Дастарқан көркі — нан.

 

Жұмыры бардың — құмыры бар.

 

Ас тасты да жібітеді.

 

Ас атасын — нан дейді,

Сөз атасын —«шал» дейді.

 

Қымызға құныққан қыдырып ішеді:

 

Қарны ашқанға

Қара нан да май татыр.

Шөлдегенге

Қара су да бал татыр.

 

Азаншыдан

Қазаншы игі.

 

Табақты үйдің тауығы —

Қос жұмыртқа туады.

 

Барыңды үндемесең,

Жоқшылыққа бір соққы.

 

Тұзсыз май татымсыз,

Қантсыз шай татымсыз.

 

Арақ ішкен — азар,

Қарта ойнаған тозар.

 

Қолы ашықтың — жолы ашық.

 

Қайғысыз — қара суға семіреді.

 

Жұтаған жұртын мақтар,

Жұғымсыз құртын мақтар.

 

Қағанағы жарылған,

Уызын мақтайды.

Торсығы жарылған,

Қымызын мақтайды.

 

Сарымсақты жедің бе,

Сырқатқа ем дедің бе?!

 

Нармаяның шуаты —

Нартүйенің қуаты.

 

Біреудің жанбасын жесең,

Өзіңнің ұшаңды сайла.

 

Сыпайы сойғанына мәз,

Тоғышар тойғанына мәз.

 

Ошақ басы, от қасы,

Пісіп тұрған ботқасы.

 

Көже —қатығымен,

Табақ —қасығымен

 

Тісің тісіңе тимесе — ас,

Аяғың жерге тимесе — ат.

 

Қарның ашса қосқа бар,

Қайғың асса досқа бар.

 

Қасықтап жинап,

Шөміштеп төкпе.

 

Қатықсыз асым —

Қайғысыз басым.

 

Шыбын жеп тауыспайды,

Ауру егеді.

Шымшық жеп тауыспайды,

Шашып төгеді.

 

Қарынның құрышы—

Қаптың бұрышы.

 

Отынды әйел шаптырар,

Отты тамақ жақтырар,

Жоқты «керек» таптырар.

 

Қымыз асын

Қыдырып ішсе де ерсі емес.

 

Сараң асын бермейді,

Көзінің жасын береді.

 

Соғым басы — елдің асы,

Наурыз асы — жердің асы.

 

Барында батып іш,

Құрт, майыңды қатып іш.

 

Ауырсаң айран іш,

Сіңірің түйілсе сүт іш.

 

Қонақ айтпай қонады,

Қоңсы айтпай кіреді.

 

Аштың көңілі ақ ұнда,

Тоқтың көңілі сағымда.

 

Гүл сабағымен қадірлі,

Ас табағымен жарасты.

 

Табақ асымен жарасты,

Кәрі жасымен жарасты.

 

Қарның ашса,

Қазаншының қасына отыр.

Ерке сөйлеп,

Етегін басып отыр.

 

Балдан тамады,

Бардан жұғады.

 

Жауын бар жерде

Қақтың қадірі жоқ.

Қауын бар жерде

Ақтың қадірі жоқ.

 

Тары түйіп көже асқан —

Тапшылықтың белгісі,

Кісен сап, ат байласқан

Сақшылықтың белгісі.

 

Еттің бәрі қазы болмас,

Иттің бәрі тазы болмас.

 

Ертеңгі асты өзің іш,

Түскі асты түстенгішпен бөліп іш,

Кешкі асты жиналып көбің іш.

 

Асықтың етін

Аштан өлсең де жеме,

Тобықтың етін,

Тойып отырсаң да тастама.

 

Тарысы бардың —

тақаты бар,

Құрт, майы бардың —

рахаты бар.

Қауыны бардың —

сауыны бар,

Тілігі бардың —

тынымы бар.

 

Айран ішкен құтылар,

Аяқ жалаған тұтылар.

 

Тауы жоқ болса, тасқа қорлық.

Жеушісі жоқ болса, асқа қорлық.

 

Дәм мен дидар ғанибет.

 

Тас әулие,

Тастай жанды балқытатын ас әулие.

 

Жас қымыздың қызуы түске шейін,

Желігі кешке шейін.

 

Жеп жарымаған,

Ішіп жарымайды.

 

Сырдың әр қамысының

Түбінде бір кесек от жатады.

 

Адам айдаса барман,

Дәм айдаса қалман.

 

Таспен атқанды аспен ат.

Асты түскен кезінде жейді.

Егінді піскен кезінде орады.

 

Тоймай ішсең,

Көршіңнің көңілін аулайсың.

Тойып ішсең,

Бұтаның түбін аулайсың.

 

Сүлейе тойған сұмдық түс көрер.

 

Шірігенге шыбын үйір.

 

Достық пен жолдастық, мінез-құлық

 

Жолдасын тастаған – жолда қалар.

 

Шошқаға ерген – балшыққа аунар.

 

Досы жоқ адам – тұзы жоқ тағам.

 

Әңгіме жол қысқартады.

 

Досы көппен сыйлас,

Досы азбен сырлас.

 

 

Жаман жолдастан жақсы дұшпан артық.

 

Жолдасты жол айырады.

 

Жаман жолдастан мықты таяқ артық.

 

Сыйласу екі кісіге бірдей.

 

Жолдасы көптің – олжасы көп.

 

Жаман қорыққанын сыйлайды.

 

Көргенді кісі

Көргенін айтар,

Көргенсіз кісі

Бергенін айтар.

 

Ақымақ бұзуға бар,

Түзеуге жоқ.

 

Жаманға сырыңды айтсаң

Жарға жығады.

 

Жаманның ақылы

Түс ауған соң кіреді.

 

Жаман ашса көрмес,

Айтса білмес.

 

Жаман жігіт той бұзады,

Жаман әйел үй бұзады.

 

Тегі жаман тойда тонын сұрар.

 

 

Жаманға сырыңды айтпа,

Сырыңды айтсаң да, шыныңды айтпа.

 

Шығысы жаман қамысты

Су ішінен өрт шалар.

Бейілі жаман адамды

Түйе үстінен ит қабар.

 

Жанбаса — отын жаман,

Жаға алмаса — қатын жаман.

Қараспаса — жақын жаман,

Жау алмаса — батыр жаман.

 

Өкпеден соққан жел жаман,

Елінен безген ер жаман.

Елге сыймас кер жаман,

Егінсіз болса жер жаман.

 

Жаман қатын байына

Жалғыз атын сойғызар;

Жақсы қатын жолдасын

Жоқтан құрап тойғызар.

 

Жаманның айтқаны келмейді,

Сандырақтағаны келеді.

 

Қас жаман

Қасындағысын қарақтайды.

 

Жаманжаңбыр жаумай су болады.

 

Жаманның үсті су болса,

Кеппестей көрер;

Жаман адамға мал бітсе,

Кетпестей көрер.

 

Жаман өкпелеймін деп

Сыбағасынан құр қалады.

 

Арыстан асқынса —

айға шабар,

Ақымақ асқынса —

анасын сабар.

 

Жаманадам өзі бола алмайды,

Болғандыкөре алмайды.

 

Жаманныңаттан құлағаны дажаман.

 

Қайта жауған қар жаман,

Қайта шапқан жау жаман.

 

Жаманның ойыны жаман

Шошқаның мойыны жаман.

 

Жолдасың жаман болса,

Алыс жүріп түн қатпа.

Қатының жаман болса,

Кісі алдында тіл қатпа.

 

Атың жаман болса,

Қарың кетер.

Балаң жаман болса.

Арың кетер.

 

Тақыр жерге су төксең,

Жүруге тайғақ болар;

Жаманға сырыңды айтсаң,

Тар жерде айғақ болар.

 

Үндемес ауызда пәле бар,

Екі ұртында шала бар.

 

Бейілі жаман кісіден көшеді,

Өз асын өзі жасырып ішеді.

 

Жаман өзен өткел бермес,

Жаман кісі көпке ермес.

 

Күтімі жаман ағаштың

Бітімі жаман.

 

Жапа шегіп, жай жату

Жасықтықтың белгісі,

Ерте жатып, кеш тұру

Пасықтықтың белгісі.

 

Шөлдің қамысы болмайды.

Жаманның намысы болмайды.

 

 

Жаманға ошақтың үш бұты,

Үш айлық жол.

 

Құс жаманы саңғығыш,

Адам жаманы қаңғығыш.

 

Балуанның жаманы,

Жығылған соң қалтырар,

Күзетшінің жаманы

Алдырған соң талтаяр.

 

Дәніккеннен құныққан жаман.

 

Сөздің аласы – жаман,

Оттың шаласы – жаман.

 

Жаман сөз – жылытады,

Жақсы сөз – жұбатады.

 

Жаман арба жол бұзар,

Жаман адам ел бұзар.

 

Азаматтың ақысын,

Азамат қайырар,

Жаман сөз жалпақ,

Жұртқа жайылар.

 

Жылағанның көзі жаман,

Сұрағанның өзі жаман.

 

Жаман жігіт – үйкүшік.

 

Шабан ат дегенше,

Жаман ат десеңші.

Шабан жігіт дегенше,

Жаман жігіт десеңші.

 

Жаманнан жарты қасық ас қалады.

 

Әдепсіз өскен адамнан

Тәртіппен өскен тал жақсы.

 

Жөн білмейтін жаманнан

Жайылып жүрген мал жақсы.

 

Өзін зорсынып,

Өзгені қорсынған жаман.

 

Біреуге ор қазба, өзің түсерсің.

 

Жаманат жатпайды.

 

Көз аласынан,

Сөз саласы жаман.

 

Жаманның барынан – жоғы,

Ашынан – тоғы.

 

Туа жаман жоқ,

Жүре жаман бар.

 

Топас адам – тобашыл,

Жаман адам – табашыл.

 

Сатарда атың жаман,

Ажырасарда қатын жаман.

 

Сұм сипап отырып шымшиды.

 

Бір жаманның ниеті түзелсе

Екі жаманнаң беті түзеледі.

 

Өгізді өрге салма

Қарың талар.

Жаманға сөзің салма

Сағың сынар.

 

Жамандықта – тек жоқ,

Жауыздықта – шек жоқ.

 

Қамысты қатты ұстамасаң,

Қолыңды кеседі,

Жаманды қатты ұстамасаң,

Тоныңды шешеді.

 

Бір сапар ер арытпас,

Жаман жолдасын жарытпас.

 

Жабағы тайдың тері ащы,

Жаман адамның тілі ащы.

 

Сөйлей білмес жаманның,

Сөзі өтпес бір пышақ.

Сөз білетін адамның

Әр сөзіне бір тұсақ.

 

Жатқа мініңді айтпа,

Жаманға сырыңды айтпа.

 

Жаманның бір қылығы артық,

Жағасы жыртық.

 

Көргені жаман оңбайды,

Айтқан тілді алмайды.

Алғаны жаман оңбайды,

Қағып төсек салмайды.

 

Көргені жаман —

Бергенін айтады.

 

Тыстағы мың жаудан,

Үйдегі бір жау жаман.

 

Наданға жалынғанша,

Адамға жалын:

Надан жолыңды тосады,

Адам қатарға қосады.

 

Қауым елді жамандама,

Қарғысына қаларсың.

Қара жерді жамандама,

Қайтып сонда барарсың.

 

Үндемегеннің ішінде,

Үйдей бәле жатады.

 

Жаманның ақылы қалтасында,

Ақымақтың ақылы балтасында.

 

Құлқы жаманның

Қасында болма.

Құнтыжаманның

Асында болма.

 

Жаман етігін майлар,

Етігі етегін майлар,

Етегі көпшігін майлар,

Көпшігі құйрығын майлар.

 

Жаман артық қылам деп

Тыртық қылар.

 

Көксоққаннан,

Көпсоққан жаман.

 

Жыланға түк біткен сайын

Қалтырауық болады.

Жаманға мал біткен сайын

Бақырауық болады.

 

Еркектің жаманы

Қатынын жамандар,

Елдің жаманы

Батырын жамандар.

 

Жаманның сөзін сөйлеме,

Жасықтың дауын даулама.

 

Жерді жамандама,

Сеніңтуған анаң.

Халықтыжамандама,

Паналайтын панаң.

 

Өлімнен қорлық жаман.

 

Кімдіқор тұтсаң,

Соған зар боларсың.

 

Қайталаған дертжаман,

Қайта бұзған сертжаман.

 

Қазан қолыңды күйелейді,

Жаман жүзіңді күйелейді.

 

Жыланның сырты жұмсақ,

Тісі заһар.

Жауыздың тілі жұмсақ,

Ниеті қатал.

 

Қарау

Қара басының қамын ойлайды.

 

Жағымпаз — жасқаншақ,

Жаман — мақтаншақ.

 

Жаман деп бесікке күлме,

Тар деп бар есікке күлме.

Бесік — ұшар ұяң,

Есік — алтын шыған.

 

Жаман теке сүзіскек,

Жаман жігіт ұрысқақ.

 

Жаман байыса,

Жақынын танымас.

 

Жаман адам төршіл.

 

Даңқ қуған далама қалады,

Мақтан қуған масқара болады.

 

Қыңыр істің қырық жылдан соң да

Қиығы шығар.

 

Жаман есепші

Жанынан төлейді.

 

Іші тарлық — сараңның ісі,

Жалақорлық — жаманның ісі.

 

Азар болса, жақын жаман,

Шабан болса, атың жаман.

Шайпау болса, қатын жаман.

 

Құтырған әкім

Құдыққа түкіреді.

 

Жаманға айтқан ақыл,

Жапанға атқан оқпен тең.

 

Жақсыдан жаман туады,

Бір аяқ асқа алғысыз;

Жаманнан жақсы туады,

Адам айтса нанғысыз.

 

Жаман мақтанса қатынын сабар.

 

Жақсыға жанас,

Жаманнан адас.

 

Жаманмен жолдас болсаң,

Кесірі жұғар,

Жақсымен жолдас болсаң,

Несібі жұғар.

 

Жақсылыққа жақсылық

Әр кісінің ісі дұр.

Жамандыққа жақсылық

Ер кісінің ісі дұр.

 

Жақсы әке жаман балаға,

Қырық жылдық ризық.

 

Ескіге жаңа — өлшеуіш,

Жаманға жақсы — өлшеуіш.

 

Жақсыға шаң жуымас,

Жаманға жан жуымас.

 

Басыңа іс түссе,

Жақсы көмек етеді,

Жаман күліп өтеді.

 

Жақсы сөзіңді сыйлар

Жаман тезіңді сыйлар.

 

Жақсы байқап сөйлер,

Жаман жайпап сөйлер.

 

Жаманның сөзі

Түйеден түскендей,

Жақсының сөзі

Диірменнен шыққандай.

 

Жаманға шөп батады,

Жақсыға сөз батады.

 

Жақсы атқа бір қамшы,

Жаман атқа мың қамшы.

 

Жақсының шарапаты

Тиер тар жерде;

Жаманның кесапаты

Тиер әр жерде.

 

Жақсылық терек басында,

Жамандық тізең астында.

 

Жаман айтпай, жақсы жоқ.

 

Темірдің бір басы ыстық,

Бір басы суық.

 

Жақсының жүрген жері —базар,

Жаманның жүрген жері — азар.

Татуға — тіл,

Сұлуға — сұқ.

 

Жақсылық қылсаң өзіңе,

Жамандық қылсаң өзіңе,

Аспанға қарай оқ атсаң

Қайтып тиер көзіңе.

 

Жақсының күнде

Бір ойы кеңиді;

Жаманның күнде

Бір ойы кемиді.

 

Жақсы өз басынан көреді,

Жаман жолдасынан көреді.

 

Жақсыны сыйласаң,

Есінен кетпейді.

Жаманды сыйласаң,

Есігіңнен кетпейді.

 

Жақсы болсаң,жердейбол,

Бәріншыдап,көтерген.

Таза болсаң,судай бол,

Бәрін жуып кетірген.

 

Жақсы келін құрдасыңдай болар,

Жақсы ұлың сырласыңдай болар.

 

Екі жақсы дос болса,

Бірін бірі қия алмас.

Екі тентек қосылса

Бір шаһарға сыя алмас.

 

Жақсы керісіп отырып

Күліседі.

Жаман келісіп отырып

Керіседі.

 

Жақсы болса алғаның,

Үйіңнен кісі кетпейді;

Жаман болса алғаның,

Шын досың да шеттейді.

 

Күле кіріп,

Күңірене шыққаннан сақтан,

Күн шығып тұрып

Құя жауғаннан сақтан.

 

Жақсыны жамандасаң

Аруағы тасады;

Жаманды жамандасаң,

Құты қашады.

 

Жаман ағайын

Бар болсаң

Көре алмайды.

Жоқ болсаң

Бере алмайды.

 

Жапалақ мақтанса,

Жардан қоян алдым дер.

Жаман мақтанса,

Жақсының жағасынаналдым дер.

 

Жаны жайсаң жігіттер

Дария шалқар көлмен тең:

Жан аян кескен жігіттер

Ел қонбаған шөлмен тең.

 

Қарға қаңқылдаса,

Қысты шақырады.

Қаз қаңқылдаса,

Жазды шақырады.

 

Жақсы жүрген жерін

Мақтап жүреді,

Жаман жүрген жерін

Даттап жүреді.

 

Жақсы жаныңа жолдас,

Жаман малыңа жолдас.

 

Айыратын жаман бар,

Қосатын жараң бар,

Барын ішпейтін сараң бар,

Жасырып ішетін арам бар.

 

Жақсыдан үйрен,

Жаманнан жирен.

 

Жақсының сөзі кепіл,

Жаманның өзі кепіл.

 

Жаман етіңе келеді,

Жақсы ниетіңе келеді.

 

Өрлеген балық

Ауға жолығады,

Өр кеуде жігіт дауға жолығады.

 

Мейірімділік —

Жүректен.

 

Жақсы адам туса —

Көптің ырысы,

Жазғы жаңбыр жауса,

Көктің ырысы.

 

Аққа қара жоқ,

Қараға шара жоқ.

 

Жақсыға құрмет

Жас-жаранға міндет.

 

Жақсының өзі де жақсы,

Сөзі де жақсы.

 

Өзін ғана ойлаған

Жамандықтың белгісі,

Өзгені де ойлаған

Адамдықтың белгісі.

 

Ермек қуған

Бәлеге жолығады;

Еңбек қуған

Қазынаға молығады.

 

Жақсының жаты болмайды

Жаманның ұяты болмайды.

 

Сүймегенге сүйкенбе

Бағың кетеді,

Мың тіллалық басыңды

Бір пұл етеді.

 

Жақсы адам елдің ырысы,

Жақсы сөз жанның тынысы.

 

Жағымпаз надан —

Жаудан жаман.

 

Жақсының сөзі:

Шамдай жарық,

Айдай анық.

 

Адамгершілікке арналған

Үш сауап бар:

Шөлге құдық қазған,

Өзенге көпір салған,

Жолға ағаш еккен.

 

Жаманның қолында болғанша,

Жақсының жолында бол.

 

Бақ оралса басыңа,

Дос жиылар қасыңа,—

Егініңді ел салысар,

Қырманыңды ел алысар,

Наныңды ел жабысар,

Малыңды ел бағысар,

Бақ кеткенде басыңнан —

 

 

Жоқтан бәле жабысар,

Егініңді өрт шалар,

Сау басыңды дерт шалар!

 

Жамандыққа жақсылық.

Ұяты барды ұрғаның.

Жақсылыққа жамандық

Тек зұлымдық қылғаның.

 

Жақсыдан жаман туса,

Емі табылмас.

Жаманнан жақсы туса,

Теңі табылмас.

 

Жақсы жігіт сапардан:

Елін аңсап қайтады,

Алдына мал сап қайтады.

Жаман жігіт сапардан:

Пістесін шағып қайтады,

Қалтасын қағып қайтады.

 

Жақсыны арман оздырар,

Жаманды құлқын тоздырар.

 

Жақсы әйел

Жаман еркекті би етеді.

Жаман әйел

Жақсы еркекті құл етеді.

 

Жақсының соңынан көп ереді,

Жаманның соңынан шөп ереді.

 

Жақсының жақсылығын айт,

Мейірі тассын,

Жаманның жамандығын айт,

Құты қашсын.

 

Жақсы көпке зейнет,

Жаман көпке бейнет.

Жақсы бала — жансақ,

Жаман бала — малсақ.

 

Жаман өле жейді,

Жақсы бөле жейді.

 

Жаманға жүзің салма,

Малды екен деп.

Жақсыдан күдер үзбе,

Жарлы екен деп.

 

Жақсы адам жолына

Жол азық қалдырады.

Жаман адам жолыңа

Ор қазып қалдырады.

 

Құлан құдыққа құласа,

Құрбақа құлағында ойнар.

 

Жаман адам кетсе,

Дүние кеңіп қалғандай болады.

Жақсы адам кетсе,

Дүние кеміп қалғандай болады.

 

Жаманға — таяқ,

Жақсыға — ишарат.

 

Жақсылықты қызғанба,

Бәріңізге жетеді.

Жақсы болып бір жүрсең,

Дүние қызық өтеді.

 

Жақсы жігіт

Ағайынның басын қосады.

Жаман жігіт

Жақсы ағаның жолын тосады.

 

Жақсыға барсаң —

Жазылып қайтарсың.

Жаманға барсаң —

Жабығып қайтарсың.

 

Жатқан жапа көреді,

Жүрген опа көреді.

 

Жақсыны айтып,

Жаманды таяп қой.

 

Жақсының сағы сынғанша,

Жаманның жағы сынсын.

 

Жақсы болса дуана,

Алдынан шық құп ала.

Жаман болса дуана,

Ит айтақтап қуала.

 

Жақсы болса балаңды

Жанарым де — көзімнің.

Жаман болса балаңды

«Жаманым» де өзімнің.

 

Екі жақсы қосылса,

Ай мен күндей жарасар.

Екі жаман қосылса,

Ырылдасар, таласар.

 

Жақсы сыйлағанының құлы,

Жаман қорыққанының құлы.

 

Жамансыз жақсы болмас,

Несиесіз, нақты болмас.

 

Жаман көрші:

Ұрыс пен керіс.

Жақсы көрші:

Ауыс пен беріс.

 

Жақсыны көріп,

Пікір ет,

Жаманды көріп,

Шүкір ет.

 

Жақсымен жанассаң

Атаққа ілінерсің.

Жаманмен жанассаң

Шатаққа ілігерсің.

 

Асыл туған адамның

Алтын жетпес нарқы бар.

Жақсы менен жаманның

Аспан мен жердей парқы бар.

 

Жақсының басына іс түссе,

От басына білдірмейді.

Жаманның басынаіс түссе,

От басын күлдірмейді.

 

Өзіңді зорсынба,

Өзгені қорсынба.

 

Жаманды көрмей,

Жақсыны танымайсың.

 

Жаманшылық пен

Жақсылық егіз.

 

Жақсы әйел еркөңілінөсіреді,

Жаман әйел еротынөшіреді.

 

Жаманға қол бергенше

Жақсыға жол бер.

 

Жақсы кісі сырқаттанса,

Көңілін сұрар ағайын.

Жаман кісі сырқаттанса,

Жан баспайды маңайын.

 

Екі жақсы қосылса,

Қыл өтпейді арадан.

Екі жаман қосылса,

Қол кетпейді жағадан.

 

Жақсылық жарбасында,

Жамандық жастықастында.

 

Екі жақсы қас болмас,

Екі жаман дос болмас.

 

Жақсыға шаң жуымас,

Жаманға жан жуымас.

 

Жақсының басына іс түссе,

Ашынар да, ашылар.

Жаманның басына іс түссе,

Төгілер де, шайылар.

 

Жаманға басшы болғанша,

Жақсыға қосшы бол.

 

Асқар тау алыстан көрінеді.

 

Жақсыны көрсең —

Көңілің ашылады,

Жаманды көрсең —

Көңілің басылады.

 

Жаманға етіңді бер,

Жамандығын қойсын деп.

Жақсыға ниетіңді бер,

Мерейі толсын деп.

 

Жақсының қасиеті — жарастыру,

Жаманның қасиеті— таластыру.

 

Жақсыға айтқан тура сөз —

Жасақ тіккен тумен тең.

Жаманға айтқан тура сөз —

Құмға төккен сумен тең.

 

Көрген көргенін,

Көсеу түрткенін істейді.

 

Адал мінез адамдар:

Арттағыларға жол салып

Із тастап өтеді.

Арам мінез адамдар:

Арттағыларға тікен төгіп,

Біз тастап өтеді.

 

Жақсыға айтсаң

Бітірер,

Жаманға айтсаң

Жітірер.

 

Жақсы жігіт

Досының қамын ойлайды.

Жаман жігіт

Басының қамын ойлайды.

 

Екі тентек қосылса

Жаудай болар.

Екі мақұл қосылса

Таудай болар.

 

Жақсылыққа жақсылық

Әр кісінің ісі дүр.

Жақсылыққа жамандық

Қар кісінің ісі дүр.

 

Мың асқанға, бір тосқан.

 

Бақыт кетсе басыңнан:

Әуелі досың мен құдаң кетер.

Бидай еккен жеріңе

Мия мен тікен бітер.

Бақыт, байлық басыңа қайта оралса:

Кеткен достар әр жерден жылмаң етер.

 

Есепті дос айырылмас.

 

Ас барында дос жоқ,

Ат барында той жоқ.

 

Дос бергеннің түсіне қарама.

 

Дұшпан күлдіріп айтады,

Дос жылатып айтады.

 

Досыңның пышағымен мүйіз кес,

Дұшпаныңның пышағымен киіз кес.

 

Айрылғысы келген дос,

Аяулыңды сұрайды.

 

Жаңа дос келгенде,

Ескі достың көзінен жас шығар.

 

Дос сыртыңнан мақтар,

Дұшпан көзіңе мақтар.

 

Досы көпті жау алмайды,

Ақылы көпті дау алмайды.

 

Қалған көңіл — шыққан жан.

 

Адамның көңілі

Бір атым насыбайдан қалады.

 

Қайғың болса,

Досыңа бар.

 

 

Қарныңашса,

Қосыңа бар.

 

Есептескен — дос болмас.

 

Дос көргеннен түңілме.

 

Досыңмен көп сөйлеспе,

Жолынан қалдырарсың.

Дұшпаныңмен көп сөйлеспе,

Сырыңды алдырарсың.

 

Сүйек тамыр —

Сүйенісіп күн көреді.

Ауыз тамыр —

Айтысып артығын алады.

 

Сыйласқанның суын іш.

 

Жаман дос:

Озып бара жатсаң

Етегіңді басады,

Қалып бара жатсаң

Қасыңнан қашады.

 

Досыңды мақтағаның —

Өзіңді жақтағаның.

 

Ежелгі жау ел болмайды.

 

Дос — ажарың,

Жолдас — базарың.

 

Жалған достан — жау артық.

 

Өзің қандай болсаң, досың сондай.

 

Жақындай қимас —

Шын досыңмен сыйлас.

 

Ағаш тамырымен,

Адам досымен мықты.

 

Егер біреу жолға шықса,

Аман барып, сау қайтсын.

Шын тілектес досы болса,

Сол тілеуді күнде айтсын.

 

 

 

Білімдар достан бір сақтан,

Білімсіз достан мың сақтан.

 

Дос құшағы — жаз!

 

Түлкі мінез адамдар,

Досты досқа жамандар.

 

Досыңа шапан кигізсең,

Ішік кигізді дейді.

Қасыңа ішік кигізсең

Шапан кигізді дейді.

 

Сырты жылтыр, іші бос,

Қуыршақпен болма дос!

 

Дәмді болса достық қымбат,

Мәнді болса жастық қымбат.

 

Доссыз өмір — тұзсыз ас,

Достық құлпын байқап аш.

 

Досы жоқ адам —

Тұзы жоқ тағам.

 

Аталы жау дос болмас.

 

Досыңмен айрылысқың келсе,

Атыңның майын бер.

 

Күлме досыңа, келер басыңа.

 

Кемедегінің жаны бір.

 

Айрылмастай досыңа

Қайрылмастай сөз айтпа.

 

Досқа ауырлығыңды салма,

Достан қарыз алма.

 

Астыкөрсең, қадір тұт,

Достыкөрсең, әділ тұт.

 

Тобылғылы шұбардан

Панасыз таудың несі артық?

Қадыр білмес туғаннан

Құныңды білер дос артық.

 

Аптада бір суға түспесең,

Тәніңді кір басады.

Аптада бір досыңмен сырласпасаң,

Жаныңды кір басады.

 

Ішерлік асың болсын,

Мінерлік атың болсын,

Істерлік ісің болсын,

Дос тұтқан кісің болсын.

 

Жоқ кездегі дос — дос,

Бар кездегі дос — бос.

 

Достың табанына кірген тікен,

Менің маңдайыма кірсін.

 

Мың дос көп,

Бір дос онан да көп,

Мың дос сырыңды шашады,

Бір дос мауқың басады.

 

Досыңа әзілді асырып айтсаң да,

Басынып айтпа.

 

Досты досқа қосқан — сауап,

Досты достан айырған — жауап...

 

Қорқақ жауды басындырады,

Досты ашындырады.

 

Пайдаңды басыңа қыл,

Басыңнан артылса, досыңа қыл.

 

Қалған көңіл —

Шыққан жан.

 

Қатын алма, қайын ал,

Жақсы көрген тамырдың

Атын алма, тайын ал.

 

Доссыз — көңіл тұл,

Махаббатсыз — өмір тұл.

Досы жоқ

Сырын кімге айтады?

Тыңдаушысы жоқ

Жырын кімге айтады?

 

Жаңа дос жаныңда жүргенде,

Ескі дос есіңде жүрсін.

 

Дос басқа

Дұшпан аяққа қарайды.

 

Алыстағы досыңа

Ат берсең де жарасар,

Үйіне мініп барсын деп.

Жақындағы досыңа

Хат берсең де жарасар

Ұмытса есіне салсын деп.

 

Жас-жаран — ауыл ажары,

Дос-жаран — қауым ажары.

 

Аңдысқан жау алмай қоймас.

 

Жауға жақсылық қылма,

Жақынға тапшылық қылма.

 

Отты жақпа,

Өзің пісерсің,

Орды қазба,

Өзің түсерсің.

 

Жауда да бір үйің болсын.

 

Қаскүнем қарақтан өледі,

Қомағай тамақтан өледі.

 

Арам — ауыр,

Ақ — жеңіл.

 

Қарғайын десем — жалғызым,

Қарғамайын десем — жалмауызым.

 

Ненің қызығын көп көрсең,

Соның күйігін бір тартарсың.

 

Дерт атаулының ең қатерлісі – дүлейлік.

 

Шатынаған көзге шайтан ғана шалынар.

 

Қайсы бірде қайырымды да ашуланар.

 

Күйінбеген жұрт күйдірген кезінде,

Құтқарады өзгені де, өзін де.

 

Хас кемеңгер қайғырса да, қуанса да, қалт етпес.

 

Ақыл-ой, ғылым-білім

 

Ақыл – тозбайтын тон,

Білім – таусылмайтын кен.

 

Білім – арзан, білу - қымбат.

 

Оқу – білім азығы,

Білім – өмір шырағы.

 

Оқу – білім бұлағы,

Білім – өмір шырағы.

 

Шәкіртсіз ұстаз – тұл.

 

Алтын алма, білім ал.

 

Ғылым – теңіз, білім – қайық.

 

Кітап – алтын қазына.

 

Өмір – үлкен мектеп.

 

Білімнің басы – бейнет, соңы – зейнет.

 

Тура тілді тия алмадым,

Туғаныма сия алмадым.

 

Білгеніңді сөйлеме,

Не сөйлегеніңді біл.

 

"Кіш" деп айтуға тілі жоқтың көзін қарға шоқыр.

 

Тәттіден де тәтті тіл,

Ащыдан да ащы тіл.

 

Жеті жұрттың тілін біл,

Жеті түрлі білім біл.

 

Кісінің кісілігі,

Киімінде емес, білімінде.

 

Ақыл — дос, ашу — дұшпан.

 

Дана,

Дананы да туған ана.

 

Кең ойлаған,

Кем ойламас.

 

Ғылым — теңіз, білім — қайық.

 

Көп ойласаң — дана боласың,

Көп ойнасаң — бала боласың.

 

 

Ой ойласаң, кең ойла,

Алды, артын тең ойла.

 

Көп жасаған білмейді,

Көп көрген біледі.

 

Ақымақ басқа,

Адырайған көз бітер.

Апандай ауызға,

Саудыраған сөз бітер.

 

Айла алтау,

Ақыл жетеу.

Айла мен ақыл қосылса

Алдырмайтын екеу.

 

Ашу асып жүрген жерде,

Ақыл қашып жүреді.

 

Ақыл көпке жеткізер,

Өнер көкке жеткізер.

 

Тұрмыс түзер ойыңды,

Ойың түзер бойыңды.

 

Ағайынға менменсу —

Ағат емей немене!?

Ақылдылар айтқан сөз —

Сағат емей немене?!

 

Алыстағыны — ақыл болжар,

Жақындағыны — пақыр болжар.

 

Алтын алма, ақыл ал.

 

Итке төсек не керек,

Естіге өсек не керек.

 

Ескерген — ескісін сақтайды,

Ел болған естісін мақтайды.

 

Ашу — шабыстырады,

Ақыл — табыстырады.

 

Шам жарығы түбіне түспейді.

 

Әдемілік —ақылдынысынды қылады,

Ақылсызды жынды қылады.

 

Ақылды адам ашықса,

Ақылымен тоғаяр.

Ақылсыз адам ашықса,

Аз ақылы жоғалар.

 

Ақылды ойланғанша,

Ақымақ суға кетеді.

 

Киіміне қарап, қарсы алады,

Біліміне қарап шығарып салады.

 

Қарудеме қылышты,

Шапқанда сүйек қаппаса.

Ақылды деме — туысты,

Сасқанда ақыл таппаса.

 

Ақыл — ауыздан,

Мерей — көзден.

 

Ақылды өзінен көреді,

Ақылсыз ағайыннан көреді.

 

Ақылдасқан азбас,

Жақындасқан тозбас.

 

Ақылды кісі — азбайды,

Асыл бұйым тозбайды.

 

Есті кісі елінен кетпес,

Есті егінші жерінен кетпес.

 

Ақылды адам,

Ақымақтан дабірдеңе үйренеді.

 

Ақылды — ойлап, түйгенін айтады,

Ақылсыз — шала-пұла білгенін айтады.

 

Ақылдыға — жан қымбат,

Ақылсызға — мал қымбат.

 

Өмір — теңіз,

Еңбек — егіз,

Ақыл — сегіз.

 

Ашу — садақ,

Ақыл — таяқ.

 

Ақыл деген ағып жатқан дария,.

Кеме айдаушы кемеңгер бір қария.

 

Ақылды ісіне сенеді,

Ақымақ күшіне сенеді.

Әңгүдік түсіне сенеді.

 

Ас тасыса, қатығы төгілер,

Ашу тасыса, ақылы төгілер.

 

Ақылды көндім десе,

Ақымақ жеңдім дейді.

 

Ақылдының сөзі қысқа,

Айта қалса, нұсқа.

 

Саналымен санаспа,

Санасызбен жанаспа.

 

Төрде отырған ақыл айтар,

Есікте отырған нақыл айтар.

Босағада отырған басын шайқар,

Ақылды кісі ойлап, байқар.

 

Ағын су арам болмайды,

Ақылды сараң болмайды.

 

Көп ақылды жиналса,

Қиын істі бітірер.

Көп ақымақ жиналса,

Оңай істі жітірер.

 

Ақымақ жылынса, тон киместей,

Тойса, нан жеместей.

 

Ақымақтың ақылы

Түстен кейін кіреді.

 

Ақыл тозбайды,

Алтын шірімейді.

 

Ақымақ ішкен-жегенін айтады,

Ақылды көрген-білгенін айтады.

 

Ақымаққа айтқан сөз

Далаға атқан оқпен тең.

 

Су түбіне жетпейсің

Бойлағанмен,

Ой түбіне жетпейсің

Ойлағанмен.

 

Ақымақпен астаспа

Ақылдымен қастаспа.

 

Ақыл — алтын сандық,

Адамына қарай ашылар.

 

Ақымақ тойынса,

Туысын танымайды.

Ақылды тойынса,

Тобасынан жаңылмайды.

 

Ақылы асқанды аға тұт.

 

Ақымаққа айла жоқ,

Айтқанменен пайда жоқ.

 

Тақырға біткен төбе

Таудай көрінеді.

Екі тентек қосылса

Саудай көрінеді.

Біртентек бір ақылды қосылса,

Жаудайкөрінеді.

 

Естіге ел тоқтайды,

Есерге жын тоқтайды.

 

Түйедей бойың болғанша,

Түймедей ойың болсын.

 

Ақылы аздың — ашуы көп,

Таязсудың тасуыкөп.

 

Ақылды арын қорғайды,

Сараң малын қорғайды.

 

Ағасы ақылдының

Ауылы азбайды.

Жеңгесі шебердің

Жеңі тозбайды.

 

Ырыс ауысады,

Білім жұғысады.

 

Сыпайы сызып айтады,

Шешенқызып айтады.

Шорқақ үзіп айтады,

Жаман бұзып айтады.

 

Дүние ақылдыға жарық,

Ақылсызға тамұқ.

 

Ақылдыға сөз айтсаң

Аз ойланып біледі.

Ақылсызға сөз айтсаң

Тыңдайды да, күледі.

 

Ақылы аздың азабы көп.

 

Ақымақ шаппамен бауыздар,

Ақылды мақтамен бауыздар.

 

Ақылды сақалын сипар,

Ақылсыз шапанын сипар.

 

Көл жағасынан құдық қазба.

 

Ақылды елге қарайды,

Ақылсыз өрге қарайды.

 

Ер жігіттің өлгені —

Ессіз болса алғаны.

Әділ бидің өлгені —

Сөзінің болса жалғаны.

 

Есерге ақыл айтамдеп,

Есіңді тауыспа.

Қумен құмар ойнаймындеп,

Кешіңді тауыспа.

 

Айла — алтау,

Ақыл — жетеу.

 

Ақылдының алдыменжүр,

Ақылсыздың артымен жүр.

 

Ашу түбі — кейіс,

Ақыл түбі — кеніш.

 

Арттағыны қозғау — ағалық,

Алдағыны болжау — даналық.

 

Досың аз, дұшпаның көп болса —

Зор боласың.

Ақылың аз, ашуың көп болса —

Қорболасың.

 

Ашу — пышақ, ақыл — таяқ.

 

Ақылды айттырмай білер,

Сақы сұратпай берер.

 

Ақыл азбайды,

Әділдік тозбайды,

Арамдық озбайды.

 

Жүлде алмаған жүйріктен,

Белі жуан бесті артық.

Білгені беку «ғалымнан»

Басалқа айтқан есті артық.

 

Өз ақылым ақыл-ақ,

Кісі ақылы шоқырақ.

 

Естінің сөзі —

Ескінің көзі.

 

Ақыл ағадан,

Ілтипат ініден.

 

Еңбегі жоқ ғалым —

Ыстығы жоқ жалын.

 

Ғылымгауһар —

Бағасы жоқ,

Надандық кесел —

Дауасы жоқ.

 

Ұлы адамның ойында

Ұлыіс жүреді,

Ұлы зергер бойында

Алтын, күміс жүреді.

 

Көп сөйлеген білімді емес,

Дөп сөйлеген білімді.

 

Бойдағы білім шын зейнет,

Жұмсағанмен таусылмас.

Жинаған мал құр бейнет,

Біріне бірі қосылмас.

 

Кешірімділік — анадан,

Кішіпейілділік — данадан.

 

Көптің ойы — кемеңгер.

 

Жоғары қарап пікір ет,

Төмен қарап шүкір ет.

 

Адам ақылымен бай,

Жер дақылымен бай.

 

Оқыған қара суды теріс ағызар,

Ошаққа қара тастан май тамызар.

 

Ердіңатын аты шығарар,

Ғалымның атын хаты шығарар.

 

Үгітті ұққанға айт,

Ақылды жұққанға айт.

 

Екі баланың арасындағы шал

Бала болады.

Екі шалдың арасындағы бала

Дана болады.

 

Аңғырт — айтпасаң білмес,

Ашпасаң көрмес.

 

Күш-қуатым барда

Көшіп-қонып алайын,

Ақыл-есім барда,

Ойлап-толғап қалайын.

 

Ескісіз жаңа болмайды,

Есепсіз дана болмайды.

 

Ақылды жылдығын,

Ақылсыз күндігін ойлайды.

 

Арғымақ болса мінгенің,

Алыс жер жақын емес пе?

Ақылды болса сүйгенің

Аласың жақын емес пе?

 

Қанағатсыздың көзі үлкен,

Ақылсыздың сөзі үлкен.

 

Аяқ — азамат,

Қол — мүлік,

Бас — сандық,

Тіл — кілт.

 

Аштың ақылы тамағында,

Жаяудың ақылы табанында.

 

Алпыс нарың болғанша,

Ақылды жарың болсын.

 

Әдепті бала өсірсең,

Ауылдың абыройы.

Ақылды жігіт өсірсең,

Атырабыңның абыройы.

 

Әлсіз адам сүріншек,

Ақылсыз адам еріншек.

 

Ақылы терең адамның

Аясы кең келеді.

Тамыры терең шынардың

Саясы кең келеді.

 

Білекті бірді жығады,

Білімді мыңды жығады.

 

Күш — білімде,

Білім — кітапта.

 

Білімді өлсе,

Қағазда аты қалар.

Ұста өлсе,

Істеген заты қалар.

 

Қына тасқа бітеді,

Білім басқа бітеді.

 

Көрмегенге көсеу таң.

 

Білімдіге дүние жарық,

Білімсіздің күні кәріп.

 

Адасқанның

Артындағысы біледі.

Жаңылғанның

Жанындағысы біледі.

 

Үйінде озған — түбінде озар.

 

Қарғыстың ең жаманы:

Өзің білме,

Білгеннің тілін алма.

 

Қой асығы демей-ақ,

Қолыңа толса сақа тұт,

Жасы кіші демей-ақ,

Ақылы асса аға тұт.

 

Болат біз — қап түбінде жатпас.

 

Қолдағы бар алтынның

Қадірі жоқ.

 

Ғалыммен жақын болсаң,

Қолың жетер.

Залыммен жақын болсаң,

Басың кетер.

 

Өз білмегеніңді кісіден сұра,

Үлкен болмаса, кішіден сұра.

 

Ақыл — дария,

Алса да таусылмайды.

Жер — қазына,

Сауса да таусылмайды.

 

Ақымақтың ақылы білегінде,

Ақылдының ақылы — жүрегінде.

 

Түстік өмірің болса,

Кештік білім жи.

 

Сиырдың сүті — тілінде,

Жігіттің құты — білімде.

 

Өнер —ағып жатқан бұлақ,

Ғылым — жанып тұрған шырақ.

 

 

Еңбек ердің — санаты,

Білім ердің — қанаты.

 

Көлді жел қозғайды,

Ойды сөз қозғайды.

 

Ақыл — бастан,

Асыл — тастан.

 

Талапты — тас жарар,

Талапсыз — бас жарар.

Кітап — білім бұлағы,

Білім — өмір шырағы!

 

Кітап оқығандікі,

Білім тоқығандікі.

 

Кітап — алтын қазына.

 

Кітап — алтын сандық,

Іші толған қазына, құт.

Оқы, оқы, ойыңа тұт.

 

Оқусыз білім жоқ,

Білімсіз күнің жоқ.

 

Көп оқыған білмейді,

Көп тоқыған біледі.

 

Ағаш кессең, ұзын кес,

Шаба келе қысқарар.

Темір кессең, қысқа кес,

Соға-соға ұзарар.

 

Құшаққа сыймаған,

Қиялға сыяды.

 

Бақыр жинағанша, ақыл жина:

Бақыр — бейнет,

Ақыл — зейнет.

 

Білегіңе сенбе,

Біліміңе сен.

 

Талап — тұлпар,

Білім — сұңқар.

 

Шәкірті зейінді келеді.

Ұстазы бейілді болса.

 

Шәкіртсіз ұстаз — тұл.

 

Жаста оқыған оқуың

Тасқа жазғанмен бірдей.

Үлкейгенде оқыған оқуың,

Мұзға жазғанмен бірдей.

 

Білімі жоқ — ұл,

Жұпары жоқ — гүл.

 

Аз сөйле, көп тыңда.

 

Білгенге сүйін,

Білмегенге күйін.

 

Зейінді жас —

Білімге бейімді жас.

 

Білімнің басы — бейнет...

Соңы — зейнет.

 

Оқып сөйлеме,

Көңіліңе тоқып сөйле!

 

Азған елдің баласы —

Бірін бірі жамандар.

Қақпан құрып алдына

Құлатуға амалдар.

Озған елдің баласы —

Бірін бірі «батыр» дер

Қойны-қоншы құйылып,

Толып тұрған ақыл дер.

 

Түбі тесік қазанға

Қанша құйсаң толмайды.

Ақылы жоқ адамға

Қанша айтсаң да қонбайды.

 

 

 

Білмесең үндеме,

Білгенді күндеме.

 

Арманы жоқ жас —

Қанатсыз қарлығаш.

 

Ұққаның жақсы болса —

Жақының көбейеді.

Ұстазың жақсы болса —

Ақылың көбейеді.

 

Ата-ананың сөзі —

Айдын жолдың өзі.

Ақылдының сөзі —

Ақ дарияның өзі.

 

Жалғыз шала жанбайды,

Шала оқыған оңбайды.

 

Азаматқа — парасат,

Ақылсызға — ағаш ат.

 

Есті шәкірт

Есебінен жаңылмас.

Ессіз шәкірт

Сабағынан табылмас.

 

Ақыл айтсаң — батыл айт.

 

Өмірдің өзі — ұлы ұстаз.

 

Азынаған аязда,

Шапаныңнан тон артық.

Шала оқыған сабаздан

Көпті түйген көне артық.

 

Аға —

Еңбекпен көркем.

Бала —

Біліммен көркем.

 

Көпжасаған білмейді,

Көпкөрген біледі.

Көп көрген білмейді,

Көп түйген біледі.

 

Өнер — қанат,

Білім — сағат.

 

Ақылы жоқтың — арманы жоқ.

 

Әліппенің ар жағы — білім бағы.

 

Заманына қарай киімі,

Зердесіне қарай түйіні.