Ар, намыс туралы
Малыңа
сүйенбе, арыңа сүйен.
Жігітке
жар қымбат, намыс пен ар қымбат.
Ер
мойынында қыл арқан шірімес.
Жарлы
болсаң да, арлы бол.
Тәнім
– жанымның садағасы,
Жаным
– арымның садағасы.
Мал
сақтама, ар сақта.
Ел
намысы – ер намысы.
Жігіттің
құны – жүз жылқы,
Ары
– мың жылқы.
Ер
жігітке өлімнен ұят күшті.
Өтірік
айтқанша үндемеген абзал.
Өсекші
жоқта, өкпелесу де жоқ.
Сыған
сопы болғанша,
Өтер
екен жыл қанша?
Байлық, кедейлік туралы
Тар
киім – тозғақ.
Кедей
мен бай жолдас болмас,
Қасқыр
мен қой жолдас болмас.
Алтынды
тот баспайды.
Аузы
қисық болса да, байдың ұлы сөйлесін.
Қарыз
қатынас бұзады.
Тіленшіге
жел қарсы.
Базар
– бай, алушы – кедей.
Жоқшылық
жомарт ердің қолын байлар.
Жоққа
жүйрік жетпейді.
Жіп
жіңішке жерінен үзіледі.
Байлық
— мұрат емес,
Кедейлік
— ұят емес.
Ауызы
қисық болса да
Байдың
ұлы сөйлесін.
Ашаршылықта
Ашқарақ
алдымен өледі.
Сараң
бай союға қозы таппай
Жарлының
жалғыз тоқтысын сұрайды.
Бар
мақтанса, табылар,
Жарлы
мақтанса, шабылар.
Көз
бір уыс топыраққа тояды.
Ақыл
байлық — аз байлық,
Темір
байлық — тозбас байлық,
Кен
байлық — кең байлық.
Малға
жарлылық — жарлылық
Ақылға
жарлылық — сорлылық.
Он
екі мүшең сау болса
Сәулет
емей немене?!
Он
саусағың сау болса
Дәулет
емей немене?!
Шапқанда
байдың ұлы,
Тоқтағанда
есіңе түсер.
Барымтаны
бай алады,
Бәлесі
кедейге қалады.
Бай
баласы балпаң,
Жарлы
баласы — жалтаң.
Ұрлық
түбі — қорлық.
Бай
тоқ болмас,
Батыр
аш болмас.
Мал
байдікі,
Жан
құдайдікі.
Бай
бір жұттық,
Батыр
бір оқтық.
Жаңа
байыған,
Жақынын
да танымас.
Жарлы
— жомарт,
Бай
— нәмарт.
Бармын
деп мақтанба,
Жоқпын
деп қорланба.
Күні
біткен жалшы,
Көнекті
сырттан сұрайды.
Бар
болсаң — аспа,
Жоқ
болсаң — саспа.
Бар,
барын айтады,
Жоқ
зарын айтады.
Жуан
созылғанша,
Жіңішке
үзіледі.
Борышын
жасырған байымас.
Жарлының
жары құдай.
Бардан
тиер,
Балдан
тамар.
Бай
бастас,
Бақыр
мұңдас.
Байдан
пайда артылмас,
Қудан
айла артылмас.
Бай
болып көргеніміз жоқ,
Кедей
болып өлгеніміз жоқ.
Бейнет
көрмей,
Дәулет
жоқ.
Жоққа
жүйрік жетпейді.
Жарлылық,
сені қайтейін,
Жандай
досты жат еттің.
Кәрілік,
сені қайтейін,
Сөйлер
сөзге мерт еттің.
Жарлы
болсаң
Арлы
болма,
Қарап
жүріп
Сорлы
болма!
Көптен
дәметкен,
Аздан
құр қалады.
Жарлылық
деген жақсы екен,
Жатып
ішер ас болса.
Базары
жақын —
Байымас.
Барымен
базар,
Жоқты
қайдан қазар.
Базар
— бай,
Базаршы
— кедей.
Базарға
әркім барар,
Өзінің
керегін алар.
Сауда
сақал сипағанша.
Саудада
достық жоқ.
Саудагерде
иман жоқ,
Арын
сатады,
Өтірікшіде
иман жоқ,
Жанын
сатады.
Саудагер
базарын сатады,
Делдал
ажарын сатады.
Әкімің
әділ болмаса
Жұрт
бұзылады;
Саудаң
әділ болмаса
Нарық
бұзылады.
Үйдегі
есепті
Базардағы
нарық бұзар.
Алдамасаң
— базар жоқ.
Иттен
сүйек қарыздар.
Сәудегер
құнықса,
Сақалын
күзеп сатар.
Ақшалының
қолы ойнар,
Ақшасыздың
көзі ойнар.
Ақша
ашпайтын құлып жоқ.
Алтын
базарында бағалы.
Сатушыны
алушы ұтады.
Малдың
нарқын иесі айтпас,
Базар
айтар.
Сәудегер
бөзін мақтайды,
Үйші
тезін мақтайды.
Ақшада
көз жоқ.
Тон
алам десең
Базарға
бар,
Тоналам
десең
Мазарға
бар.
Базар
бар да малың сат,
Базар
білмес, бақ білер.
Молда
арбап алады,
Сәудегер
алдап алады.
Арзан
менен қымбаттың
Базар
берер нарқы бар,
Жақсы
менен жаманның
Адам
берер парқы бар.
Базарда
мың кісі бар
Әркім
сүйгеніне сәлем берер.
Барымен
базар,
Жоқты
қайдан қазар.
Алғаның
— олжа;
Сатқаның
— зиян.
Ақша
сіздікі,
Мал
біздікі.
Алдың
— ұттың,
Саттың
— жұттың.
Алтыға
алып,
Беске
сатпас болар.
Арзан
менен қымбатты
Базардағы
біледі,
Қожа
менен молданы
Мазардағы
біледі.
Жаз – жарлынікі,
Қыс - әлдінікі.
Ас, тағам туралы
Ас
тұрған жерде ауру тұрмайды.
Мешкей
деген жақсы атақ емес.
Жат
асыңа қарайды,
Дос
басыңа қарайды.
Ет
дегенде бет бар ма?
Өле
жегенше, бөле же.
Асы
бар аяқтан аттама.
Тату
үйдің тамағы тәтті.
Сыйлап
берсе, суын іш.
Ас
– адамның арқауы.
Ас
адамның — арқауы.
Нан—
тамақтыңатасы
Ынтымақ
— көптің батасы.
Ас
иесімен тәтті,
Табағымен
жақсы.
Быламық
бетінен сыйды,
Көже
түбінен сыйды.
Қайғысыз,
қара суға семіреді.
Сіңбесастыңбөгеуі
жаман.
Қарын
тойса,
Қарта
әлем сасиды.
Ет
— етке, сорпа — бетке.
Аш
тамағым, тыныш құлағым.
Асқа
талау түссе,
Антұрғанныңмұратын
береді.
Қазаныңа
не салсаң,
Шөмішіңе
сол ілінеді.
Тас
қадақ болғанмен
Тамақ
болмайды.
Сұрап
бергенше,
Соғып
бер.
Алты
күн аш болсаң да,
Атаңның
әдетін тастама.
Жетерін
білсең, жей тұр.
Ет
жемей жатып тұздық,
Асатпай
жатып, құлдық.
Қасық
тары ботқа болмас,
Ботқа
болса да, жұртқа болмас.
Ас
ішсең, атауыңдай іш,
Ауырсаң
мұрттай ұш.
Жазғы
етте жасық жоқ,
Қымыз
аста, қасық жоқ.
Бауыр
шырын, бас тәтті,
Ағайынмен
ішкен ас тәтті.
Ертеңгі
асты тастама,
Кешкі
асқа қарама.
Айран
сұрай келіпсің
Шелегіңді
жасырма.
Бақыр
қазан қайнаса,
Баршамызға
несібе.
Мың
«сіз, бізден»
Бір
шыж-быж.
Ашаршылықта
жеген құйқаның
Аузыңнан
дәмі кетпес.
Қамыстың
Шоғы
болмас,
Көк
судың
Тоғы
болмас.
Күн
жазға айналды,
Ет
азға айналды.
Пышағы
бар, сүйгенін жер,
Пышағы
жоқ, тигенін жер,
Балық
жеген бағыспас,
Жан-жағына
қағыспас.
Қомағайдың
сазасы
Бір
шұқым ет.
Ат
үстінен аттама,
Астан
үлкен емессің.
Бір
аяқ қымыздың
Екі
аяқ желі бар.
Өзіне
қарай, қосағы,
Қазанына
қарай, ошағы.
Ашта
жеген құйқаңды
Тоқта
ұмытпа.
Жақсы
ас қалғанша
Жаман
қарын жарылсын.
Жер
асыңнан
Жемес
асың көп болсын.
Көмбенің
иесі екеу:
Бірі
— көрген,
Бірі
— көмген.
Асты
иә қуыс ішер,
Иә
туыс ішер.
Қарны
ашқан
Қараша
үйге қабады.
Түскі
асқа
Түстік
жерден қонақ келеді;
Кешкі
асқа
Күндік
жерден қонақ келеді.
Бір
ауылда бір үй аш болса,
Бар
үй аш болады.
Тойған
үйге тоғыз бар.
Аты
бардың тынысы бар.
Асы
бардың ырысы бар.
Беретін
кісі келгенде,
Бес
қайнайды қазаным;
Бермейтін
кісі келгенде,
Көп
қайнайды қазаным.
Аспаздың
қарыны
Асқанына
тояды.
Тоқшылықта
жеген
Тоқпан
жілік,
Ашаршылықта
Көзіңнен
бір-бір ұшады.
Жаяудың
сыбағасын
Атты
жемес.
Ас
— аз, ниет — көп
Отын
— олжа,
Су
— қорлық.
Өзі
тоймағанның,
Сарқытын
жеме.
Досыңның
асын,
Қасыңдай
іш.
Өзің
жатық болсаң,
Ішкенің
қатық болар;
Өзің
қиық болсаң,
Ішкенің
сұйық болар.
Етке
тойсам,
Сорпаға
иттігім жоқ.
Жұтқан
— жұтамас.
Тойсаң
— тоба ғыл.
Тарта
жесең, тай қалар,
Қоя
жесең, қой қалар,
Қоймай
жесең не қалар?!
Піскен
асқа — тік қасық.
Бір
аштықтың, бір тоқтығы бар.
Жазым
болса, быламыңқа тіс сынар.
Жейтін
ауызды
Жемес
ауыз байлайды.
Ашыққанға
қазан астырма,
Тоңғанға
от жақтырма.
Қыдырып
ішкен көженің
Кенеуі
жоқ.
Қыдырып
айтқан биліктің
Керегі
жоқ.
Тар
қазан — тасқалақ,
Мешкей
адам — ашқарақ.
Тоймай
ішкен асың құрсын,
Қорлықпен
жасаған жасың құрсын.
Айға
жетпес асыңды
Ауылдастан
аяма!
Жұтаған
шүкірге тоймайды.
Аштық
ас талғатпайды,
Ашықтық
жас талғатпайды.
Тас,
Тасты
жібітетін ас.
Аш
ауыл
Айранды
бұрын ішеді.
Қазаны
басқаның
Қайғысы
басқа.
Сиырыңды
сырттатпай:
Сауып
ішсең мың күндік,
Сойып
жесең бір күндік.
Қыдырып
жеген жанбастан,
Шақырулы
жеген жауырын артық
Өле
жегенше,
Ағайынмен
бөле же.
Аз
қайғыны ас басады,
Көп
қайғыны дос босады.
Жылқының
етін жесең,
Тісіңе
кіреді,
Жемесең
түсіңе кіреді.
Үркер
туса сорпа да ас.
Сүйген
құда,
Сүрінен
сақтар.
Асы
жоқ алтын аяқтан
Айраны
бар, тостақ артық.
Талдырмаш
таза айғырдан
Жүк
көтергіш қоспақ артық.
Салулы
ауыз
Сақтағаныңды
жейді.
Қарның
ашса, қазан ас,
Ет
болмаса, сазан ас,
Сазан
тамақ емес пе,
Сазанды
жұрт жемес пе!?
Жайын
құйрығын жеген — жатпас.
Асы
бар аяқ әдемі.
Сүйекті
алып берген
Кісімнен
көрейін бе?
Оны
мүжи алмаған
Тісімнен
көрейін бе?
Көженің
көнеуі болса,
Қымыздың
қызуы бар.
Тапқаным
— тамағыма,
Жұтқаным
— жұмырыма.
Қазансыз
алтын ошақтан,
Қара
су қайнатқан мосым артық.
Қаңыраған
алтын ордадан
Қара
көжеге тоятын қосым артық.
Қазан
сапырғанның да буы бар.
Еңкейген
екі асайды,
Еңсесі
кеткен бір асайды.
Мешкей
қазанның астына қарамай,
Үстіне
қарайды.
Арықтың
сорпасында
Дәм
болмайды,
Ақылсыздың
сөзінде
Мән
болмайды.
Күйісің
жаман болса,
Тән
азады;
Көңілің
жаман болса,
Жан
азады.
Алдыңа
ас қойдым,
Қолыңды
бос қойдым.
Үйінде
асы жоқтың
Түзінде
досы жоқ.
Үйінде
асы жоқтың
Көңілінің
қошы жоқ.
Арықтың
жілігі татымас.
Бассыз
үй болса да,
Ассыз
үй болмайды.
Табақ
тамағымен жарасты,
Батыр
жарағымен жарасты.
Жат
асыңа қарайды,
Дос
басыңа қарайды.
Тоқты
сойған тоқалдар,
Шөміш
алып қоқаңдар.
Екі
жас,
Екі
жасқа желке менен жөргем де ас.
Тамақ
тоқ,
Көйлек
көк.
Келеді
екен деп көп қойдым,
Келмеген
соң жеп қойдым.
Сенде
жазық жоқ,
Менде
азық жоқ.
Ішілмеген
ас умен тең,
Кісі
кірмеген үй — көрмен тең.
Қарны
ашқанға
Қара
талқан майдай көрінеді.
Қатын
зары өткенге
Қара
қатын айдай көрінеді.
Аш
та отыра алмайсың
Ашып
та отыра алмайсың.
Өре
табылса — шабақ,
Талқан
табылса — тамақ.
Аз
ғана асым
Даусыз
басым.
Бас
ұстаған — бармағын жалайды.
Жарты
құрсақ пайда,
Бүтін
құрсақ қайда?!
Жандыда
бәрі мешкей,
Жансызда
тері мәшкей.
Өкпе
бер, бауыр бер,
Сыбағамды
тәуір бер.
Ас
иесінің әлі біледі,
Асатушының
қолы біледі.
Ішіп
тоймаған
Жалап
тоймайды.
Құлақтай
ет жеп,
Қырмандай
сорпа іш.
Аш
адам тұрып өлмейді,
Жүріп
өледі.
Дастарқанында
наны жоқтың,
Тамағының
сәні жоқ.
Тату
үйдің тамағы тәтті.
Кеспе
көже күн батқанша,
Бидай
көже ел жатқанша,
Тары
көже таң атқанша.
Сыйлап
берсе, суын іш!
Аштың
ақылы — астан әрі аспайды.
Асты
шашқанды —
Әбілет
басады.
Елде
болса, ерінге тиеді.
Татулардың
талқаны, таусылмас.
Қымызы
бар үйдің қызығы бар.
Жатақты
жатақ бозаға шақырады.
Бозасы
таусылса, көжеге шақырады.
Сараңның
асы,
Сарқытқа
жетпес.
Сараңның
тамағына тойғанша,
Сақының
қабағына той.
Көженің
де кенеуі бар,
Көбіктің
де демеуі бар.
Нан
— асалы,
Ана
— адамның асалы.
Ас
жүрген жер — береке,
Жас
жүрген жер — мереке.
Қамбасында
дәні жоқтың,
Дастарқанында
наны жоқ.
Жалғыздығың
ас ішкенде білінер,
Жарлылығың
ел көшкенде білінер.
Күріш
жеген арымас,
Көрмек
жеген жарымас.
Өгіз
қарын майыңды
Өлгенде
бастаймысың?!
Көкек
айы туған соң
Итке
тастаймысың?
Асықпаған
нәрін жейді,
Асыққан
зәрін жейді.
Диірмен
өзі тас болса да,
Жұртқа
жейтін ас болары.
Тістем
нанның кәдірін
Тарыққанда
білерсің.
Анық
достың кәдірін
Зарыққанда
білерсің.
Жалғыз
биенің қымызы —
Қарындаспен
қағыстырар.
Жалғыз
түйенің қымыраны —
Туғаныңмен
табыстырар.
Ақ
бидайдыңкәдірін
Ашыққанда
білерсің.
Ағарғанның
кәдірін
Қыс
шыққанда білерсің.
Сары
қазыны кертіп жеп,
Сараңдар
отыр жоқпыз деп.
Сары
қауынның қағын жеп,
Сақылар
отыр тоқпыз деп.
Етпен
қарын тоқ,
Ниетпен
жаның тоқ.
Қас
сараң өз тамағын
Өзінен
қызғанады.
Кенеуі
кеткен қомағай келеді,
Тамақ
десе домалай береді:
Ас
ішерде керек,
Көлік
көшерде керек.
Тоқ
мейілді тойғызу оңай.
Арамдық
қып ішкен ас,
Ішіңе
барып болар тас.
Табағы
таза қатынның,
Тамағы
да таза.
Көңілсіз
берген қымыздан
Көңілді
берген шай артық.
Жапалап
асқан жасықтан
Жағып
жеген май артық.
Қозы
қарын майым бар,
Көп
сақтаған жайым бар.
Қазан
асқа келмейді,
Ас
қазанға келеді.
Есікте
отырған,
Төрде
отырғаннан дәмелі.
Асығыс
пісірген көженің
Иә,
қатығы жетпейді,
Иә,
қасығы жетпейді.
Қырсыққанда
қымыран іриді.
Құрғақ
қасық — ауыз жыртар.
Бір
күн дәмін татқанға,
Қырық
күн сәлем.
Ас
қадірін тоқ білмес,
Ат
қадірін жоқ білмес.
Құр
аяққа бата жүрмес.
Қоныс
көркі — там,
Дастарқан
көркі — нан.
Жұмыры
бардың — құмыры бар.
Ас
тасты да жібітеді.
Ас
атасын — нан дейді,
Сөз
атасын —«шал» дейді.
Қымызға
құныққан қыдырып ішеді:
Қарны
ашқанға
Қара
нан да май татыр.
Шөлдегенге
Қара
су да бал татыр.
Азаншыдан
Қазаншы
игі.
Табақты
үйдің тауығы —
Қос
жұмыртқа туады.
Барыңды
үндемесең,
Жоқшылыққа
бір соққы.
Тұзсыз
май татымсыз,
Қантсыз
шай татымсыз.
Арақ
ішкен — азар,
Қарта
ойнаған тозар.
Қолы
ашықтың — жолы ашық.
Қайғысыз
— қара суға семіреді.
Жұтаған
жұртын мақтар,
Жұғымсыз
құртын мақтар.
Қағанағы
жарылған,
Уызын
мақтайды.
Торсығы
жарылған,
Қымызын
мақтайды.
Сарымсақты
жедің бе,
Сырқатқа
ем дедің бе?!
Нармаяның
шуаты —
Нартүйенің
қуаты.
Біреудің
жанбасын жесең,
Өзіңнің
ұшаңды сайла.
Сыпайы
сойғанына мәз,
Тоғышар
тойғанына мәз.
Ошақ
басы, от қасы,
Пісіп
тұрған ботқасы.
Көже
—қатығымен,
Табақ
—қасығымен
Тісің
тісіңе тимесе — ас,
Аяғың
жерге тимесе — ат.
Қарның
ашса қосқа бар,
Қайғың
асса досқа бар.
Қасықтап
жинап,
Шөміштеп
төкпе.
Қатықсыз
асым —
Қайғысыз
басым.
Шыбын
жеп тауыспайды,
Ауру
егеді.
Шымшық
жеп тауыспайды,
Шашып
төгеді.
Қарынның
құрышы—
Қаптың
бұрышы.
Отынды
әйел шаптырар,
Отты
тамақ жақтырар,
Жоқты
«керек» таптырар.
Қымыз
асын
Қыдырып
ішсе де ерсі емес.
Сараң
асын бермейді,
Көзінің
жасын береді.
Соғым
басы — елдің асы,
Наурыз
асы — жердің асы.
Барында
батып іш,
Құрт,
майыңды қатып іш.
Ауырсаң
айран іш,
Сіңірің
түйілсе сүт іш.
Қонақ
айтпай қонады,
Қоңсы
айтпай кіреді.
Аштың
көңілі ақ ұнда,
Тоқтың
көңілі сағымда.
Гүл
сабағымен қадірлі,
Ас
табағымен жарасты.
Табақ
асымен жарасты,
Кәрі
жасымен жарасты.
Қарның
ашса,
Қазаншының
қасына отыр.
Ерке
сөйлеп,
Етегін
басып отыр.
Балдан
тамады,
Бардан
жұғады.
Жауын
бар жерде
Қақтың
қадірі жоқ.
Қауын
бар жерде
Ақтың
қадірі жоқ.
Тары
түйіп көже асқан —
Тапшылықтың
белгісі,
Кісен
сап, ат байласқан
Сақшылықтың
белгісі.
Еттің
бәрі қазы болмас,
Иттің
бәрі тазы болмас.
Ертеңгі
асты өзің іш,
Түскі
асты түстенгішпен бөліп іш,
Кешкі
асты жиналып көбің іш.
Асықтың
етін
Аштан
өлсең де жеме,
Тобықтың
етін,
Тойып
отырсаң да тастама.
Тарысы
бардың —
тақаты
бар,
Құрт,
майы бардың —
рахаты
бар.
Қауыны
бардың —
сауыны
бар,
Тілігі
бардың —
тынымы
бар.
Айран
ішкен құтылар,
Аяқ
жалаған тұтылар.
Тауы
жоқ болса, тасқа қорлық.
Жеушісі
жоқ болса, асқа қорлық.
Дәм
мен дидар ғанибет.
Тас
әулие,
Тастай
жанды балқытатын ас әулие.
Жас
қымыздың қызуы түске шейін,
Желігі
кешке шейін.
Жеп
жарымаған,
Ішіп
жарымайды.
Сырдың
әр қамысының
Түбінде
бір кесек от жатады.
Адам
айдаса барман,
Дәм
айдаса қалман.
Таспен
атқанды аспен ат.
Асты
түскен кезінде жейді.
Егінді
піскен кезінде орады.
Тоймай
ішсең,
Көршіңнің
көңілін аулайсың.
Тойып
ішсең,
Бұтаның
түбін аулайсың.
Сүлейе
тойған сұмдық түс көрер.
Шірігенге шыбын үйір.
Достық пен жолдастық туралы
Достық пен жолдастық, мінез-құлық
Жолдасын тастаған – жолда қалар.
Шошқаға ерген – балшыққа аунар.
Досы жоқ адам – тұзы жоқ тағам.
Әңгіме жол қысқартады.
Досы көппен сыйлас,
Досы азбен сырлас.
Жаман жолдастан жақсы дұшпан артық.
Жолдасты жол айырады.
Жаман жолдастан мықты таяқ артық.
Сыйласу екі кісіге бірдей.
Жолдасы көптің – олжасы көп.
Жаман қорыққанын сыйлайды.
Көргенді кісі
Көргенін айтар,
Көргенсіз кісі
Бергенін айтар.
Ақымақ бұзуға бар,
Түзеуге жоқ.
Жаманға сырыңды айтсаң
Жарға жығады.
Жаманның ақылы
Түс ауған соң кіреді.
Жаман ашса көрмес,
Айтса білмес.
Жаман жігіт той бұзады,
Жаман әйел үй бұзады.
Тегі жаман тойда
тонын сұрар.
Жаманға сырыңды
айтпа,
Сырыңды айтсаң да,
шыныңды айтпа.
Шығысы жаман
қамысты
Су ішінен өрт
шалар.
Бейілі жаман
адамды
Түйе үстінен ит
қабар.
Жанбаса — отын
жаман,
Жаға алмаса —
қатын жаман.
Қараспаса — жақын
жаман,
Жау алмаса — батыр
жаман.
Өкпеден соққан жел
жаман,
Елінен безген ер
жаман.
Елге сыймас кер
жаман,
Егінсіз болса жер
жаман.
Жаман қатын байына
Жалғыз атын
сойғызар;
Жақсы қатын
жолдасын
Жоқтан құрап
тойғызар.
Жаманның айтқаны
келмейді,
Сандырақтағаны
келеді.
Қас жаман
Қасындағысын
қарақтайды.
Жаманжаңбыр жаумай
су болады.
Жаманның үсті су
болса,
Кеппестей көрер;
Жаман адамға мал
бітсе,
Кетпестей көрер.
Жаман өкпелеймін
деп
Сыбағасынан құр
қалады.
Арыстан асқынса —
айға шабар,
Ақымақ асқынса —
анасын сабар.
Жаманадам өзі бола
алмайды,
Болғандыкөре
алмайды.
Жаманныңаттан
құлағаны дажаман.
Қайта жауған қар
жаман,
Қайта шапқан жау
жаман.
Жаманның ойыны
жаман
Шошқаның мойыны
жаман.
Жолдасың жаман
болса,
Алыс жүріп түн
қатпа.
Қатының жаман
болса,
Кісі алдында тіл
қатпа.
Атың жаман болса,
Қарың кетер.
Балаң жаман болса.
Арың кетер.
Тақыр жерге су
төксең,
Жүруге тайғақ
болар;
Жаманға сырыңды
айтсаң,
Тар жерде айғақ
болар.
Үндемес ауызда
пәле бар,
Екі ұртында шала
бар.
Бейілі жаман
кісіден көшеді,
Өз асын өзі
жасырып ішеді.
Жаман өзен өткел
бермес,
Жаман кісі көпке
ермес.
Күтімі жаман
ағаштың
Бітімі жаман.
Жапа шегіп, жай
жату
Жасықтықтың
белгісі,
Ерте жатып, кеш
тұру
Пасықтықтың
белгісі.
Шөлдің қамысы
болмайды.
Жаманның намысы
болмайды.
Жаманға ошақтың үш
бұты,
Үш айлық жол.
Құс жаманы
саңғығыш,
Адам жаманы
қаңғығыш.
Балуанның жаманы,
Жығылған соң
қалтырар,
Күзетшінің жаманы
Алдырған соң
талтаяр.
Дәніккеннен
құныққан жаман.
Сөздің аласы –
жаман,
Оттың шаласы – жаман.
Жаман сөз – жылытады,
Жақсы сөз – жұбатады.
Жаман арба жол
бұзар,
Жаман адам ел
бұзар.
Азаматтың ақысын,
Азамат қайырар,
Жаман сөз жалпақ,
Жұртқа жайылар.
Жылағанның көзі
жаман,
Сұрағанның өзі
жаман.
Жаман жігіт – үйкүшік.
Шабан ат дегенше,
Жаман ат десеңші.
Шабан жігіт
дегенше,
Жаман жігіт
десеңші.
Жаманнан жарты
қасық ас қалады.
Әдепсіз өскен адамнан
Тәртіппен өскен
тал жақсы.
Жөн білмейтін
жаманнан
Жайылып жүрген мал
жақсы.
Өзін зорсынып,
Өзгені қорсынған
жаман.
Біреуге ор қазба,
өзің түсерсің.
Жаманат жатпайды.
Көз аласынан,
Сөз саласы жаман.
Жаманның барынан – жоғы,
Ашынан – тоғы.
Туа жаман жоқ,
Жүре жаман бар.
Топас адам – тобашыл,
Жаман адам – табашыл.
Сатарда атың
жаман,
Ажырасарда қатын
жаман.
Сұм сипап отырып
шымшиды.
Бір жаманның ниеті
түзелсе
Екі жаманнаң беті
түзеледі.
Өгізді өрге салма
Қарың талар.
Жаманға сөзің
салма
Сағың сынар.
Жамандықта – тек жоқ,
Жауыздықта – шек жоқ.
Қамысты қатты
ұстамасаң,
Қолыңды кеседі,
Жаманды қатты
ұстамасаң,
Тоныңды шешеді.
Бір сапар ер
арытпас,
Жаман жолдасын
жарытпас.
Жабағы тайдың тері
ащы,
Жаман адамның тілі
ащы.
Сөйлей білмес жаманның,
Сөзі өтпес бір
пышақ.
Сөз білетін
адамның
Әр сөзіне бір
тұсақ.
Жатқа мініңді
айтпа,
Жаманға сырыңды
айтпа.
Жаманның бір
қылығы артық,
Жағасы жыртық.
Көргені жаман
оңбайды,
Айтқан тілді
алмайды.
Алғаны жаман
оңбайды,
Қағып төсек
салмайды.
Көргені жаман —
Бергенін айтады.
Тыстағы мың
жаудан,
Үйдегі бір жау
жаман.
Наданға
жалынғанша,
Адамға жалын:
Надан жолыңды
тосады,
Адам қатарға
қосады.
Қауым елді
жамандама,
Қарғысына
қаларсың.
Қара жерді
жамандама,
Қайтып сонда
барарсың.
Үндемегеннің ішінде,
Үйдей бәле жатады.
Жаманның ақылы
қалтасында,
Ақымақтың ақылы
балтасында.
Құлқы жаманның
Қасында болма.
Құнтыжаманның
Асында болма.
Жаман етігін
майлар,
Етігі етегін
майлар,
Етегі көпшігін
майлар,
Көпшігі құйрығын
майлар.
Жаман артық қылам
деп
Тыртық қылар.
Көксоққаннан,
Көпсоққан жаман.
Жыланға түк біткен
сайын
Қалтырауық болады.
Жаманға мал біткен
сайын
Бақырауық болады.
Еркектің жаманы
Қатынын жамандар,
Елдің жаманы
Батырын жамандар.
Жаманның сөзін
сөйлеме,
Жасықтың дауын
даулама.
Жерді жамандама,
Сеніңтуған анаң.
Халықтыжамандама,
Паналайтын панаң.
Өлімнен қорлық
жаман.
Кімдіқор тұтсаң,
Соған зар
боларсың.
Қайталаған
дертжаман,
Қайта бұзған
сертжаман.
Қазан қолыңды
күйелейді,
Жаман жүзіңді
күйелейді.
Жыланның сырты
жұмсақ,
Тісі заһар.
Жауыздың тілі
жұмсақ,
Ниеті қатал.
Қарау
Қара басының қамын
ойлайды.
Жағымпаз —
жасқаншақ,
Жаман — мақтаншақ.
Жаман деп бесікке
күлме,
Тар деп бар есікке
күлме.
Бесік — ұшар ұяң,
Есік — алтын
шыған.
Жаман теке
сүзіскек,
Жаман жігіт
ұрысқақ.
Жаман байыса,
Жақынын танымас.
Жаман адам төршіл.
Даңқ қуған далама
қалады,
Мақтан қуған
масқара болады.
Қыңыр істің қырық
жылдан соң да
Қиығы шығар.
Жаман есепші
Жанынан төлейді.
Іші тарлық —
сараңның ісі,
Жалақорлық —
жаманның ісі.
Азар болса, жақын
жаман,
Шабан болса, атың
жаман.
Шайпау болса,
қатын жаман.
Құтырған әкім
Құдыққа түкіреді.
Жаманға айтқан
ақыл,
Жапанға атқан
оқпен тең.
Жақсыдан жаман
туады,
Бір аяқ асқа
алғысыз;
Жаманнан жақсы
туады,
Адам айтса
нанғысыз.
Жаман мақтанса
қатынын сабар.
Жақсыға жанас,
Жаманнан адас.
Жаманмен жолдас
болсаң,
Кесірі жұғар,
Жақсымен жолдас
болсаң,
Несібі жұғар.
Жақсылыққа
жақсылық
Әр кісінің ісі
дұр.
Жамандыққа
жақсылық
Ер кісінің ісі
дұр.
Жақсы әке жаман
балаға,
Қырық жылдық ризық.
Ескіге жаңа —
өлшеуіш,
Жаманға жақсы —
өлшеуіш.
Жақсыға шаң
жуымас,
Жаманға жан
жуымас.
Басыңа іс түссе,
Жақсы көмек етеді,
Жаман күліп өтеді.
Жақсы сөзіңді
сыйлар
Жаман тезіңді
сыйлар.
Жақсы байқап
сөйлер,
Жаман жайпап
сөйлер.
Жаманның сөзі
Түйеден түскендей,
Жақсының сөзі
Диірменнен
шыққандай.
Жаманға шөп
батады,
Жақсыға сөз
батады.
Жақсы атқа бір
қамшы,
Жаман атқа мың
қамшы.
Жақсының шарапаты
Тиер тар жерде;
Жаманның кесапаты
Тиер әр жерде.
Жақсылық терек
басында,
Жамандық тізең
астында.
Жаман айтпай,
жақсы жоқ.
Темірдің бір басы
ыстық,
Бір басы суық.
Жақсының жүрген
жері —базар,
Жаманның жүрген
жері — азар.
Татуға — тіл,
Сұлуға — сұқ.
Жақсылық қылсаң
өзіңе,
Жамандық қылсаң
өзіңе,
Аспанға қарай оқ
атсаң
Қайтып тиер
көзіңе.
Жақсының күнде
Бір ойы кеңиді;
Жаманның күнде
Бір ойы кемиді.
Жақсы өз басынан
көреді,
Жаман жолдасынан
көреді.
Жақсыны сыйласаң,
Есінен кетпейді.
Жаманды сыйласаң,
Есігіңнен
кетпейді.
Жақсы
болсаң,жердейбол,
Бәріншыдап,көтерген.
Таза болсаң,судай
бол,
Бәрін жуып
кетірген.
Жақсы келін
құрдасыңдай болар,
Жақсы ұлың
сырласыңдай болар.
Екі жақсы дос
болса,
Бірін бірі қия
алмас.
Екі тентек қосылса
Бір шаһарға сыя
алмас.
Жақсы керісіп
отырып
Күліседі.
Жаман келісіп
отырып
Керіседі.
Жақсы болса
алғаның,
Үйіңнен кісі
кетпейді;
Жаман болса
алғаның,
Шын досың да
шеттейді.
Күле кіріп,
Күңірене шыққаннан
сақтан,
Күн шығып тұрып
Құя жауғаннан
сақтан.
Жақсыны жамандасаң
Аруағы тасады;
Жаманды
жамандасаң,
Құты қашады.
Жаман ағайын
Бар болсаң
Көре алмайды.
Жоқ болсаң
Бере алмайды.
Жапалақ мақтанса,
Жардан қоян алдым
дер.
Жаман мақтанса,
Жақсының
жағасынаналдым дер.
Жаны жайсаң
жігіттер
Дария шалқар
көлмен тең:
Жан аян кескен
жігіттер
Ел қонбаған шөлмен
тең.
Қарға қаңқылдаса,
Қысты шақырады.
Қаз қаңқылдаса,
Жазды шақырады.
Жақсы жүрген жерін
Мақтап жүреді,
Жаман жүрген жерін
Даттап жүреді.
Жақсы жаныңа
жолдас,
Жаман малыңа
жолдас.
Айыратын жаман
бар,
Қосатын жараң бар,
Барын ішпейтін
сараң бар,
Жасырып ішетін
арам бар.
Жақсыдан үйрен,
Жаманнан жирен.
Жақсының сөзі
кепіл,
Жаманның өзі
кепіл.
Жаман етіңе
келеді,
Жақсы ниетіңе
келеді.
Өрлеген балық
Ауға жолығады,
Өр кеуде жігіт
дауға жолығады.
Мейірімділік —
Жүректен.
Жақсы адам туса —
Көптің ырысы,
Жазғы жаңбыр
жауса,
Көктің ырысы.
Аққа қара жоқ,
Қараға шара жоқ.
Жақсыға құрмет
Жас-жаранға
міндет.
Жақсының өзі де
жақсы,
Сөзі де жақсы.
Өзін ғана ойлаған
Жамандықтың
белгісі,
Өзгені де ойлаған
Адамдықтың
белгісі.
Ермек қуған
Бәлеге жолығады;
Еңбек қуған
Қазынаға молығады.
Жақсының жаты
болмайды
Жаманның ұяты
болмайды.
Сүймегенге
сүйкенбе
Бағың кетеді,
Мың тіллалық
басыңды
Бір пұл етеді.
Жақсы адам елдің
ырысы,
Жақсы сөз жанның
тынысы.
Жағымпаз надан —
Жаудан жаман.
Жақсының сөзі:
Шамдай жарық,
Айдай анық.
Адамгершілікке
арналған
Үш сауап бар:
Шөлге құдық
қазған,
Өзенге көпір
салған,
Жолға ағаш еккен.
Жаманның қолында
болғанша,
Жақсының жолында
бол.
Бақ оралса басыңа,
Дос жиылар
қасыңа,—
Егініңді ел
салысар,
Қырманыңды ел
алысар,
Наныңды ел
жабысар,
Малыңды ел
бағысар,
Бақ кеткенде
басыңнан —
Жоқтан бәле
жабысар,
Егініңді өрт
шалар,
Сау басыңды дерт
шалар!
Жамандыққа
жақсылық.
Ұяты барды
ұрғаның.
Жақсылыққа
жамандық
Тек зұлымдық
қылғаның.
Жақсыдан жаман
туса,
Емі табылмас.
Жаманнан жақсы
туса,
Теңі табылмас.
Жақсы жігіт
сапардан:
Елін аңсап қайтады,
Алдына мал сап
қайтады.
Жаман жігіт
сапардан:
Пістесін шағып
қайтады,
Қалтасын қағып
қайтады.
Жақсыны арман
оздырар,
Жаманды құлқын
тоздырар.
Жақсы әйел
Жаман еркекті би
етеді.
Жаман әйел
Жақсы еркекті құл
етеді.
Жақсының соңынан
көп ереді,
Жаманның соңынан
шөп ереді.
Жақсының
жақсылығын айт,
Мейірі тассын,
Жаманның
жамандығын айт,
Құты қашсын.
Жақсы көпке
зейнет,
Жаман көпке
бейнет.
Жақсы бала —
жансақ,
Жаман бала —
малсақ.
Жаман өле жейді,
Жақсы бөле жейді.
Жаманға жүзің
салма,
Малды екен деп.
Жақсыдан күдер
үзбе,
Жарлы екен деп.
Жақсы адам жолына
Жол азық
қалдырады.
Жаман адам жолыңа
Ор қазып
қалдырады.
Құлан құдыққа
құласа,
Құрбақа құлағында
ойнар.
Жаман адам кетсе,
Дүние кеңіп
қалғандай болады.
Жақсы адам кетсе,
Дүние кеміп қалғандай
болады.
Жаманға — таяқ,
Жақсыға — ишарат.
Жақсылықты
қызғанба,
Бәріңізге жетеді.
Жақсы болып бір
жүрсең,
Дүние қызық өтеді.
Жақсы жігіт
Ағайынның басын
қосады.
Жаман жігіт
Жақсы ағаның жолын
тосады.
Жақсыға барсаң —
Жазылып қайтарсың.
Жаманға барсаң —
Жабығып қайтарсың.
Жатқан жапа
көреді,
Жүрген опа көреді.
Жақсыны айтып,
Жаманды таяп қой.
Жақсының сағы
сынғанша,
Жаманның жағы
сынсын.
Жақсы болса дуана,
Алдынан шық құп
ала.
Жаман болса дуана,
Ит айтақтап қуала.
Жақсы болса
балаңды
Жанарым де —
көзімнің.
Жаман болса
балаңды
«Жаманым» де
өзімнің.
Екі жақсы қосылса,
Ай мен күндей
жарасар.
Екі жаман қосылса,
Ырылдасар,
таласар.
Жақсы сыйлағанының
құлы,
Жаман қорыққанының
құлы.
Жамансыз жақсы
болмас,
Несиесіз, нақты
болмас.
Жаман көрші:
Ұрыс пен керіс.
Жақсы көрші:
Ауыс пен беріс.
Жақсыны көріп,
Пікір ет,
Жаманды көріп,
Шүкір ет.
Жақсымен жанассаң
Атаққа ілінерсің.
Жаманмен жанассаң
Шатаққа ілігерсің.
Асыл туған адамның
Алтын жетпес нарқы
бар.
Жақсы менен
жаманның
Аспан мен жердей
парқы бар.
Жақсының басына іс
түссе,
От басына
білдірмейді.
Жаманның басынаіс
түссе,
От басын
күлдірмейді.
Өзіңді зорсынба,
Өзгені қорсынба.
Жаманды көрмей,
Жақсыны
танымайсың.
Жаманшылық пен
Жақсылық егіз.
Жақсы әйел
еркөңілінөсіреді,
Жаман әйел
еротынөшіреді.
Жаманға қол
бергенше
Жақсыға жол бер.
Жақсы кісі
сырқаттанса,
Көңілін сұрар
ағайын.
Жаман кісі
сырқаттанса,
Жан баспайды
маңайын.
Екі жақсы қосылса,
Қыл өтпейді
арадан.
Екі жаман қосылса,
Қол кетпейді
жағадан.
Жақсылық жарбасында,
Жамандық
жастықастында.
Екі жақсы қас
болмас,
Екі жаман дос
болмас.
Жақсыға шаң
жуымас,
Жаманға жан
жуымас.
Жақсының басына іс
түссе,
Ашынар да, ашылар.
Жаманның басына іс
түссе,
Төгілер де,
шайылар.
Жаманға басшы
болғанша,
Жақсыға қосшы бол.
Асқар тау алыстан
көрінеді.
Жақсыны көрсең —
Көңілің ашылады,
Жаманды көрсең —
Көңілің басылады.
Жаманға етіңді
бер,
Жамандығын қойсын
деп.
Жақсыға ниетіңді
бер,
Мерейі толсын деп.
Жақсының қасиеті —
жарастыру,
Жаманның қасиеті—
таластыру.
Жақсыға айтқан
тура сөз —
Жасақ тіккен тумен
тең.
Жаманға айтқан
тура сөз —
Құмға төккен сумен
тең.
Көрген көргенін,
Көсеу түрткенін
істейді.
Адал мінез
адамдар:
Арттағыларға жол
салып
Із тастап өтеді.
Арам мінез
адамдар:
Арттағыларға тікен
төгіп,
Біз тастап өтеді.
Жақсыға айтсаң
Бітірер,
Жаманға айтсаң
Жітірер.
Жақсы жігіт
Досының қамын ойлайды.
Жаман жігіт
Басының қамын ойлайды.
Екі тентек қосылса
Жаудай болар.
Екі мақұл қосылса
Таудай болар.
Жақсылыққа жақсылық
Әр кісінің ісі дүр.
Жақсылыққа жамандық
Қар кісінің ісі дүр.
Мың асқанға, бір тосқан.
Бақыт кетсе басыңнан:
Әуелі досың мен құдаң кетер.
Бидай еккен жеріңе
Мия мен тікен бітер.
Бақыт, байлық басыңа қайта оралса:
Кеткен достар әр жерден жылмаң етер.
Есепті дос айырылмас.
Ас барында дос жоқ,
Ат барында той жоқ.
Дос бергеннің түсіне қарама.
Дұшпан күлдіріп айтады,
Дос жылатып айтады.
Досыңның пышағымен мүйіз кес,
Дұшпаныңның пышағымен киіз кес.
Айрылғысы келген дос,
Аяулыңды сұрайды.
Жаңа дос келгенде,
Ескі достың көзінен жас шығар.
Дос сыртыңнан мақтар,
Дұшпан көзіңе мақтар.
Досы көпті жау алмайды,
Ақылы көпті дау алмайды.
Қалған көңіл — шыққан жан.
Адамның көңілі
Бір атым насыбайдан қалады.
Қайғың болса,
Досыңа бар.
Қарныңашса,
Қосыңа бар.
Есептескен — дос болмас.
Дос көргеннен түңілме.
Досыңмен көп сөйлеспе,
Жолынан қалдырарсың.
Дұшпаныңмен көп сөйлеспе,
Сырыңды алдырарсың.
Сүйек тамыр —
Сүйенісіп күн көреді.
Ауыз тамыр —
Айтысып артығын алады.
Сыйласқанның суын іш.
Жаман дос:
Озып бара жатсаң
Етегіңді басады,
Қалып бара жатсаң
Қасыңнан қашады.
Досыңды мақтағаның —
Өзіңді жақтағаның.
Ежелгі жау ел болмайды.
Дос — ажарың,
Жолдас — базарың.
Жалған достан — жау артық.
Өзің қандай болсаң, досың сондай.
Жақындай қимас —
Шын досыңмен сыйлас.
Ағаш тамырымен,
Адам досымен мықты.
Егер біреу жолға шықса,
Аман барып, сау қайтсын.
Шын тілектес досы болса,
Сол тілеуді күнде айтсын.
Білімдар достан бір сақтан,
Білімсіз достан мың сақтан.
Дос құшағы — жаз!
Түлкі мінез адамдар,
Досты досқа жамандар.
Досыңа шапан кигізсең,
Ішік кигізді дейді.
Қасыңа ішік кигізсең
Шапан кигізді дейді.
Сырты жылтыр, іші бос,
Қуыршақпен болма дос!
Дәмді болса достық қымбат,
Мәнді болса жастық қымбат.
Доссыз өмір — тұзсыз ас,
Достық құлпын байқап аш.
Досы жоқ адам —
Тұзы жоқ тағам.
Аталы жау дос болмас.
Досыңмен айрылысқың келсе,
Атыңның майын бер.
Күлме досыңа, келер басыңа.
Кемедегінің жаны бір.
Айрылмастай досыңа
Қайрылмастай сөз айтпа.
Досқа ауырлығыңды салма,
Достан қарыз алма.
Астыкөрсең, қадір тұт,
Достыкөрсең, әділ тұт.
Тобылғылы шұбардан
Панасыз таудың несі артық?
Қадыр білмес туғаннан
Құныңды білер дос артық.
Аптада бір суға түспесең,
Тәніңді кір басады.
Аптада бір досыңмен сырласпасаң,
Жаныңды кір басады.
Ішерлік асың болсын,
Мінерлік атың болсын,
Істерлік ісің болсын,
Дос тұтқан кісің болсын.
Жоқ кездегі дос — дос,
Бар кездегі дос — бос.
Достың табанына кірген тікен,
Менің маңдайыма кірсін.
Мың дос көп,
Бір дос онан да көп,
Мың дос сырыңды шашады,
Бір дос мауқың басады.
Досыңа әзілді асырып айтсаң да,
Басынып айтпа.
Досты досқа қосқан — сауап,
Досты достан айырған — жауап...
Қорқақ жауды басындырады,
Досты ашындырады.
Пайдаңды басыңа қыл,
Басыңнан артылса, досыңа қыл.
Қалған көңіл —
Шыққан жан.
Қатын алма, қайын ал,
Жақсы көрген тамырдың
Атын алма, тайын ал.
Доссыз — көңіл тұл,
Махаббатсыз — өмір тұл.
Досы жоқ
Сырын кімге айтады?
Тыңдаушысы жоқ
Жырын кімге айтады?
Жаңа дос жаныңда жүргенде,
Ескі дос есіңде жүрсін.
Дос басқа
Дұшпан аяққа қарайды.
Алыстағы досыңа
Ат берсең де жарасар,
Үйіне мініп барсын деп.
Жақындағы досыңа
Хат берсең де жарасар
Ұмытса есіне салсын деп.
Жас-жаран — ауыл ажары,
Дос-жаран — қауым ажары.
Аңдысқан жау алмай қоймас.
Жауға жақсылық қылма,
Жақынға тапшылық қылма.
Отты жақпа,
Өзің пісерсің,
Орды қазба,
Өзің түсерсің.
Жауда да бір үйің болсын.
Қаскүнем қарақтан өледі,
Қомағай тамақтан өледі.
Арам — ауыр,
Ақ — жеңіл.
Қарғайын десем — жалғызым,
Қарғамайын десем — жалмауызым.
Ненің қызығын көп көрсең,
Соның күйігін бір тартарсың.
Дерт атаулының ең қатерлісі – дүлейлік.
Шатынаған көзге шайтан ғана шалынар.
Қайсы бірде қайырымды да ашуланар.
Күйінбеген жұрт күйдірген кезінде,
Құтқарады өзгені де, өзін де.
Хас кемеңгер қайғырса да, қуанса да, қалт етпес.
Оқу, білім туралы
Ақыл-ой, ғылым-білім
Ақыл – тозбайтын тон,
Білім – таусылмайтын кен.
Білім – арзан, білу - қымбат.
Оқу – білім азығы,
Білім – өмір шырағы.
Оқу – білім бұлағы,
Білім – өмір шырағы.
Шәкіртсіз ұстаз – тұл.
Алтын алма, білім ал.
Ғылым – теңіз, білім – қайық.
Кітап – алтын қазына.
Өмір – үлкен мектеп.
Білімнің
басы – бейнет, соңы – зейнет.
Тура
тілді тия алмадым,
Туғаныма
сия алмадым.
Білгеніңді
сөйлеме,
Не
сөйлегеніңді біл.
"Кіш"
деп айтуға тілі жоқтың көзін қарға шоқыр.
Тәттіден
де тәтті тіл,
Ащыдан
да ащы тіл.
Жеті
жұрттың тілін біл,
Жеті
түрлі білім біл.
Кісінің
кісілігі,
Киімінде
емес, білімінде.
Ақыл
— дос, ашу — дұшпан.
Дана,
Дананы
да туған ана.
Кең
ойлаған,
Кем
ойламас.
Ғылым
— теңіз, білім — қайық.
Көп
ойласаң — дана боласың,
Көп
ойнасаң — бала боласың.
Ой
ойласаң, кең ойла,
Алды,
артын тең ойла.
Көп
жасаған білмейді,
Көп
көрген біледі.
Ақымақ
басқа,
Адырайған
көз бітер.
Апандай
ауызға,
Саудыраған
сөз бітер.
Айла
алтау,
Ақыл
жетеу.
Айла
мен ақыл қосылса
Алдырмайтын
екеу.
Ашу
асып жүрген жерде,
Ақыл
қашып жүреді.
Ақыл
көпке жеткізер,
Өнер
көкке жеткізер.
Тұрмыс
түзер ойыңды,
Ойың
түзер бойыңды.
Ағайынға
менменсу —
Ағат
емей немене!?
Ақылдылар
айтқан сөз —
Сағат
емей немене?!
Алыстағыны
— ақыл болжар,
Жақындағыны
— пақыр болжар.
Алтын
алма, ақыл ал.
Итке
төсек не керек,
Естіге
өсек не керек.
Ескерген
— ескісін сақтайды,
Ел
болған естісін мақтайды.
Ашу
— шабыстырады,
Ақыл
— табыстырады.
Шам
жарығы түбіне түспейді.
Әдемілік
—ақылдынысынды қылады,
Ақылсызды
жынды қылады.
Ақылды
адам ашықса,
Ақылымен
тоғаяр.
Ақылсыз
адам ашықса,
Аз
ақылы жоғалар.
Ақылды
ойланғанша,
Ақымақ
суға кетеді.
Киіміне
қарап, қарсы алады,
Біліміне
қарап шығарып салады.
Қарудеме
қылышты,
Шапқанда
сүйек қаппаса.
Ақылды
деме — туысты,
Сасқанда
ақыл таппаса.
Ақыл
— ауыздан,
Мерей
— көзден.
Ақылды
өзінен көреді,
Ақылсыз
ағайыннан көреді.
Ақылдасқан
азбас,
Жақындасқан
тозбас.
Ақылды
кісі — азбайды,
Асыл
бұйым тозбайды.
Есті
кісі елінен кетпес,
Есті
егінші жерінен кетпес.
Ақылды
адам,
Ақымақтан
дабірдеңе үйренеді.
Ақылды
— ойлап, түйгенін айтады,
Ақылсыз
— шала-пұла білгенін айтады.
Ақылдыға
— жан қымбат,
Ақылсызға
— мал қымбат.
Өмір
— теңіз,
Еңбек
— егіз,
Ақыл
— сегіз.
Ашу
— садақ,
Ақыл
— таяқ.
Ақыл деген ағып жатқан дария,.
Кеме
айдаушы кемеңгер бір қария.
Ақылды
ісіне сенеді,
Ақымақ
күшіне сенеді.
Әңгүдік
түсіне сенеді.
Ас
тасыса, қатығы төгілер,
Ашу
тасыса, ақылы төгілер.
Ақылды
көндім десе,
Ақымақ
жеңдім дейді.
Ақылдының
сөзі қысқа,
Айта
қалса, нұсқа.
Саналымен
санаспа,
Санасызбен
жанаспа.
Төрде
отырған ақыл айтар,
Есікте
отырған нақыл айтар.
Босағада
отырған басын шайқар,
Ақылды
кісі ойлап, байқар.
Ағын
су арам болмайды,
Ақылды
сараң болмайды.
Көп
ақылды жиналса,
Қиын
істі бітірер.
Көп
ақымақ жиналса,
Оңай
істі жітірер.
Ақымақ
жылынса, тон киместей,
Тойса,
нан жеместей.
Ақымақтың
ақылы
Түстен
кейін кіреді.
Ақыл
тозбайды,
Алтын
шірімейді.
Ақымақ
ішкен-жегенін айтады,
Ақылды
көрген-білгенін айтады.
Ақымаққа
айтқан сөз
Далаға
атқан оқпен тең.
Су
түбіне жетпейсің
Бойлағанмен,
Ой
түбіне жетпейсің
Ойлағанмен.
Ақымақпен
астаспа
Ақылдымен
қастаспа.
Ақыл
— алтын сандық,
Адамына
қарай ашылар.
Ақымақ
тойынса,
Туысын
танымайды.
Ақылды
тойынса,
Тобасынан
жаңылмайды.
Ақылы
асқанды аға тұт.
Ақымаққа
айла жоқ,
Айтқанменен
пайда жоқ.
Тақырға
біткен төбе
Таудай
көрінеді.
Екі
тентек қосылса
Саудай
көрінеді.
Біртентек
бір ақылды қосылса,
Жаудайкөрінеді.
Естіге
ел тоқтайды,
Есерге
жын тоқтайды.
Түйедей
бойың болғанша,
Түймедей
ойың болсын.
Ақылы
аздың — ашуы көп,
Таязсудың
тасуыкөп.
Ақылды
арын қорғайды,
Сараң
малын қорғайды.
Ағасы
ақылдының
Ауылы
азбайды.
Жеңгесі
шебердің
Жеңі
тозбайды.
Ырыс
ауысады,
Білім
жұғысады.
Сыпайы
сызып айтады,
Шешенқызып
айтады.
Шорқақ
үзіп айтады,
Жаман
бұзып айтады.
Дүние
ақылдыға жарық,
Ақылсызға
тамұқ.
Ақылдыға
сөз айтсаң
Аз
ойланып біледі.
Ақылсызға
сөз айтсаң
Тыңдайды
да, күледі.
Ақылы
аздың азабы көп.
Ақымақ
шаппамен бауыздар,
Ақылды
мақтамен бауыздар.
Ақылды
сақалын сипар,
Ақылсыз
шапанын сипар.
Көл
жағасынан құдық қазба.
Ақылды
елге қарайды,
Ақылсыз
өрге қарайды.
Ер
жігіттің өлгені —
Ессіз
болса алғаны.
Әділ
бидің өлгені —
Сөзінің
болса жалғаны.
Есерге
ақыл айтамдеп,
Есіңді
тауыспа.
Қумен
құмар ойнаймындеп,
Кешіңді
тауыспа.
Айла
— алтау,
Ақыл
— жетеу.
Ақылдының
алдыменжүр,
Ақылсыздың
артымен жүр.
Ашу
түбі — кейіс,
Ақыл
түбі — кеніш.
Арттағыны
қозғау — ағалық,
Алдағыны
болжау — даналық.
Досың
аз, дұшпаның көп болса —
Зор
боласың.
Ақылың
аз, ашуың көп болса —
Қорболасың.
Ашу
— пышақ, ақыл — таяқ.
Ақылды
айттырмай білер,
Сақы
сұратпай берер.
Ақыл
азбайды,
Әділдік
тозбайды,
Арамдық
озбайды.
Жүлде
алмаған жүйріктен,
Белі
жуан бесті артық.
Білгені
беку «ғалымнан»
Басалқа
айтқан есті артық.
Өз
ақылым ақыл-ақ,
Кісі
ақылы шоқырақ.
Естінің
сөзі —
Ескінің
көзі.
Ақыл
ағадан,
Ілтипат
ініден.
Еңбегі
жоқ ғалым —
Ыстығы
жоқ жалын.
Ғылымгауһар
—
Бағасы
жоқ,
Надандық
кесел —
Дауасы
жоқ.
Ұлы
адамның ойында
Ұлыіс
жүреді,
Ұлы
зергер бойында
Алтын,
күміс жүреді.
Көп
сөйлеген білімді емес,
Дөп
сөйлеген білімді.
Бойдағы
білім шын зейнет,
Жұмсағанмен
таусылмас.
Жинаған
мал құр бейнет,
Біріне
бірі қосылмас.
Кешірімділік
— анадан,
Кішіпейілділік
— данадан.
Көптің
ойы — кемеңгер.
Жоғары
қарап пікір ет,
Төмен
қарап шүкір ет.
Адам
ақылымен бай,
Жер
дақылымен бай.
Оқыған
қара суды теріс ағызар,
Ошаққа
қара тастан май тамызар.
Ердіңатын
аты шығарар,
Ғалымның
атын хаты шығарар.
Үгітті
ұққанға айт,
Ақылды
жұққанға айт.
Екі
баланың арасындағы шал
Бала
болады.
Екі
шалдың арасындағы бала
Дана
болады.
Аңғырт
— айтпасаң білмес,
Ашпасаң
көрмес.
Күш-қуатым
барда
Көшіп-қонып
алайын,
Ақыл-есім
барда,
Ойлап-толғап
қалайын.
Ескісіз
жаңа болмайды,
Есепсіз
дана болмайды.
Ақылды
жылдығын,
Ақылсыз
күндігін ойлайды.
Арғымақ
болса мінгенің,
Алыс
жер жақын емес пе?
Ақылды
болса сүйгенің
Аласың
жақын емес пе?
Қанағатсыздың
көзі үлкен,
Ақылсыздың
сөзі үлкен.
Аяқ
— азамат,
Қол
— мүлік,
Бас
— сандық,
Тіл
— кілт.
Аштың
ақылы тамағында,
Жаяудың
ақылы табанында.
Алпыс
нарың болғанша,
Ақылды
жарың болсын.
Әдепті
бала өсірсең,
Ауылдың
абыройы.
Ақылды
жігіт өсірсең,
Атырабыңның
абыройы.
Әлсіз
адам сүріншек,
Ақылсыз
адам еріншек.
Ақылы
терең адамның
Аясы
кең келеді.
Тамыры
терең шынардың
Саясы
кең келеді.
Білекті
бірді жығады,
Білімді
мыңды жығады.
Күш
— білімде,
Білім
— кітапта.
Білімді
өлсе,
Қағазда
аты қалар.
Ұста
өлсе,
Істеген
заты қалар.
Қына
тасқа бітеді,
Білім
басқа бітеді.
Көрмегенге
көсеу таң.
Білімдіге
дүние жарық,
Білімсіздің
күні кәріп.
Адасқанның
Артындағысы
біледі.
Жаңылғанның
Жанындағысы
біледі.
Үйінде
озған — түбінде озар.
Қарғыстың
ең жаманы:
Өзің
білме,
Білгеннің
тілін алма.
Қой
асығы демей-ақ,
Қолыңа
толса сақа тұт,
Жасы
кіші демей-ақ,
Ақылы
асса аға тұт.
Болат
біз — қап түбінде жатпас.
Қолдағы
бар алтынның
Қадірі
жоқ.
Ғалыммен
жақын болсаң,
Қолың
жетер.
Залыммен
жақын болсаң,
Басың
кетер.
Өз
білмегеніңді кісіден сұра,
Үлкен
болмаса, кішіден сұра.
Ақыл
— дария,
Алса
да таусылмайды.
Жер
— қазына,
Сауса
да таусылмайды.
Ақымақтың
ақылы білегінде,
Ақылдының
ақылы — жүрегінде.
Түстік
өмірің болса,
Кештік
білім жи.
Сиырдың
сүті — тілінде,
Жігіттің
құты — білімде.
Өнер
—ағып жатқан бұлақ,
Ғылым
— жанып тұрған шырақ.
Еңбек
ердің — санаты,
Білім
ердің — қанаты.
Көлді
жел қозғайды,
Ойды
сөз қозғайды.
Ақыл
— бастан,
Асыл
— тастан.
Талапты
— тас жарар,
Талапсыз
— бас жарар.
Кітап
— білім бұлағы,
Білім
— өмір шырағы!
Кітап
оқығандікі,
Білім
тоқығандікі.
Кітап
— алтын қазына.
Кітап
— алтын сандық,
Іші
толған қазына, құт.
Оқы,
оқы, ойыңа тұт.
Оқусыз
білім жоқ,
Білімсіз
күнің жоқ.
Көп
оқыған білмейді,
Көп
тоқыған біледі.
Ағаш
кессең, ұзын кес,
Шаба
келе қысқарар.
Темір
кессең, қысқа кес,
Соға-соға
ұзарар.
Құшаққа
сыймаған,
Қиялға
сыяды.
Бақыр
жинағанша, ақыл жина:
Бақыр
— бейнет,
Ақыл
— зейнет.
Білегіңе
сенбе,
Біліміңе
сен.
Талап
— тұлпар,
Білім
— сұңқар.
Шәкірті
зейінді келеді.
Ұстазы
бейілді болса.
Шәкіртсіз
ұстаз — тұл.
Жаста
оқыған оқуың
Тасқа
жазғанмен бірдей.
Үлкейгенде
оқыған оқуың,
Мұзға
жазғанмен бірдей.
Білімі
жоқ — ұл,
Жұпары
жоқ — гүл.
Аз
сөйле, көп тыңда.
Білгенге
сүйін,
Білмегенге
күйін.
Зейінді
жас —
Білімге
бейімді жас.
Білімнің
басы — бейнет...
Соңы
— зейнет.
Оқып
сөйлеме,
Көңіліңе
тоқып сөйле!
Азған
елдің баласы —
Бірін
бірі жамандар.
Қақпан
құрып алдына
Құлатуға
амалдар.
Озған
елдің баласы —
Бірін
бірі «батыр» дер
Қойны-қоншы
құйылып,
Толып
тұрған ақыл дер.
Түбі
тесік қазанға
Қанша
құйсаң толмайды.
Ақылы
жоқ адамға
Қанша
айтсаң да қонбайды.
Білмесең
үндеме,
Білгенді
күндеме.
Арманы
жоқ жас —
Қанатсыз
қарлығаш.
Ұққаның
жақсы болса —
Жақының
көбейеді.
Ұстазың
жақсы болса —
Ақылың
көбейеді.
Ата-ананың
сөзі —
Айдын
жолдың өзі.
Ақылдының
сөзі —
Ақ
дарияның өзі.
Жалғыз
шала жанбайды,
Шала
оқыған оңбайды.
Азаматқа
— парасат,
Ақылсызға
— ағаш ат.
Есті
шәкірт
Есебінен
жаңылмас.
Ессіз
шәкірт
Сабағынан
табылмас.
Ақыл
айтсаң — батыл айт.
Өмірдің
өзі — ұлы ұстаз.
Азынаған
аязда,
Шапаныңнан
тон артық.
Шала
оқыған сабаздан
Көпті
түйген көне артық.
Аға
—
Еңбекпен
көркем.
Бала
—
Біліммен
көркем.
Көпжасаған
білмейді,
Көпкөрген
біледі.
Көп
көрген білмейді,
Көп
түйген біледі.
Өнер
— қанат,
Білім
— сағат.
Ақылы
жоқтың — арманы жоқ.
Әліппенің
ар жағы — білім бағы.
Заманына
қарай киімі,
Зердесіне
қарай түйіні.
Отан, халық туралы
Туған
жер - Отан, ел-жұрт
Көп
түкірсе, көл болар.
Көп
күлкісі күннен де ыстық.
Халық
қаһары қамал бұзар.
Жер
шежіресі – ел шежіресі.
Халық
– дана.
Көппен
көрген – ұлы той.
Отан
үшін күрес – ерге тиген үлес.
Ел
іші – алтын бесік.
Отан
оттан да ыстық.
Отан
– елдің анасы,
Ел
– ердің анасы.
Ит
– тойған жеріне,
Ер
– туған жеріне.
Кісі
елінде сұлтан болғанша,
Өз
еліңде ұлтан бол.
Бақа
көлін сүйеді,
Бұлдырық
шөлін сүйеді,
Ер
жігіт елін сүйеді.
Опасызда
отан жоқ.
Өз
елім –өлең төсегім.
Отансыз
адам –
Ормансыз
бұлбұл.
Құлан
қағын қорғайды,
Киік
лағын қорғайды.
Кісі
елінде күркірегенше
Өз
еліңде дүркіре.
Мал
қонысын іздейді,
Ер
жігіт туысын іздейді.
Есі
бүтін елден шықпайды.
Елінің
қырын жықпайды.
Аққу
көлін аңсайды,
Адам
туған жерін аңсайды.
Ер
жігіт елінің ұлы,
Намысының
құлы.
Ел-елдің
бәрі жақсы,
Өз
елің бәрінен жақсы.
Отан
үшін күрес –
Ерге
тиген үлес.
Іргесі
берік елді
Жау
ала алмас,
Ауызы
бір елді
Дау
ала алмас.
Сұңқар
қиясын сағынады.
Торғай
ұясын сағынады.
Туған
үйдің түтіні жылы,
Туған
ананың күтімі жылы.
Ұлтарақтай
болса да
Ата
қонысы жер қымбат.
Ат
төбеліндей болса да
Туып
өскен ел қымбат.
Жат
елдің жақсысы болғанша,
Өз
еліңнің сақшысы бол.
Отанға
опасыздық еткенің,
Өз
түбіңе өзің жеткенің.
Туған жердің торғайы да сүйкімді.
Отансыздың
оты жанбайды.
Отанға
опасыздық еткенің
Өмірден
қаралы боп өткенің.
Отанын
сүйген отқа жанбайды,
Суға
батпайды.
Туған
жердің торғайы
Тұрымтайдай
көрінер.
Құлыны
тайдай көрінер,
Қыздары
айдай көрінер.
Ата
қоныс – алтын мекен.
Туған
жердің жуасы да тәтті.
Отанды
сүю –
От
басынан басталады.
Ер
жігіт: «Өскен елім, – дейді, –
Кіндік кескен жерім», – дейді.
Туған
елің болмаса,
Тумай-ақ
қойсын күн мен ай.
Есі
бар жігіт елін табар,
Есі
жоқ жігіт жаттың отын жағар.
Жат
жердің қаршығасынан
Өз
жеріңнің қарғасы артық.
Тұлпар
тегін табар,
Ер
жігіт елін табар.
Адам
елінде
Қоға
көлінде көгерер.
Бақыр
қазан қайнаса –
Бәріміздің
бағымыз.
Туған
жердің әр тасы
Біздің
алтын тағымыз.
Өз
інінде көртышқан да батыр.
Мал
екеш мал да
От
жеп, су ішкен жеріне тартады.
Жат
жерде жаның қиналса
Ел
кәдірін білерсің,
Жұтым
суға зар болсаң
Көл
кәдірін білерсің.
Адам
отанын іздейді,
Қой
қотанын іздейді.
Әркімнің
өз жері – ұжмақ.
Арша
өскен жерінде
Азамат өскен елінде.
Ата
мекен – анаң екен,
Қысылғанда
панаң екен.
Құртақандай
торғай да,
Өз
ұясын қорғайды.
Егілмеген
жер – жетім,
Елінен
айрылған ер – жетім.
Туған
жердің
Түйе
жейтін жапырағы да дәрі,
Түйе
аунайтын
Топырағы
да дәрі.
Тұғырына
саңғыған сұңқар оңбас,
Үйірінен
айрылған тұлпар оңбас.
Туған
жердің күні де ыстық,
Күлі
де ыстық.
Ат
үйірін сағынса
Артқы
аяғын қағынар,
Ер
үйірін сағынса
Ер-тұрманын
тағынар.
Туған
жер – тұғырың,
Туған
ел – қыдырың.
Елінен
безіп, елсізде өлгеннің
Екі
көзін қарға шұқиды.
Кісі
елінде сұлтан болғанша
Өз
еліңде ұлтан бол.
Ел
іші — алтын бесік.
Елде
болса ерінге тиеді,
Ауылда
болса, ауызға тиеді.
Ел
аузына
Елек
қойып болмас.
Ел
құлағы — елу.
Елді
жерде
Түлкі
аштан өлмес.
Жері
байдың — елі бай.
Адассаң,
Еліңмен
адас.
Ақ
бөкенді жатыр деме,
Көшпелі
елді отыр деме.
Елде
бір тентек жүрмей ме.
Елу
жылда — ел жаңа,
Жүз
жылда — қазан.
Ел
аузы — дуалы,
Көп
аузы — куәлі.
Қырықтың
бірі — қыдыр.
Жұтаған
ел — жұртын мақтайды,
Ашыққан
ел — құртын мақтайды.
Екі
тентек, елге сыймас.
Ел
ағасыз болмас,
Тон
жағасыз болмас.
Елдестірмек
елшіден,
Жауластырмақжаушыдан.
Бүлінген
елден,
Бүлдіргі
алма.
Тозған
елді там жияр,
Егін
егер, мал жияр.
Орыс
бар жерде — қоныс бар.
Елді
жерде ұры бар,
Таулы
жерде бөрі бар.
Есітпеген
— елдекөп.
Итісеміз,
малы арық —
Жер
азғыны,
Ынтымағы
болмаса,
Ел
азғыны.
Ел
көркі — мал,
Өзен
көркі — тал.
Көшпелі
елде аласың болса,
Көше-көше
қасыңа келер.
Ел
ұлсыз болмас,
Жер
гүлсіз болмас.
Халық
сыны қатесіз.
Ел
жасымен көрікті,
Тау
тасымен көрікті,
Аяқ
асымен көрікті.
Елдің
көзі — елу.
Елдің
ерлігі ерінен танылар,
Елдің
байлығы жерінен танылар.
Көлден
кетсе жалбыз мұң,
Елден
кетсе жалғыз мұң.
Ел
ағасыз болмас,
Көл
жағасыз болмас.
Білек
түр де еңбек ет,
Етек
түр де елге жет.
Ынтымақты
елге ешкім батпас,
Ынтымақсыз
елдің таңы атпас.
Қатардан
ассаң да,
Халықтан
аспақ жоқ.
Тозар
елдің — жанжалы бітпес,
Озар
елдің арманы бітпес.
Кең
киім тозбайды,
Кеңесті
ел азбайды.
Халық
сүймес,
Халық
сүйген —
Суға
батпас, отқа күймес.
Ел
қалаған ұл, қыздар —
Ел
көгінде жұлдыздар.
Өрісті
жол — елге жеткізер,
Өзен,
су — көлге жеткізер,
Соқпақ
— жолға жеткізер.
Жол
молға жеткізер.
Қалыптан
безсең де,
Халықтан
безбе.
Сенде
болсын, менде болсын,
Менде
болмаса, елде болсын.
Көпке
жақын — көкке жақын.
Көп
жаңылса, көнеден сұра,
Көне
жаңылса, көргендіден сұра.
Халқым
— қазынам, қазаным,
Туғаным
— туырлығым.
Екі
тау қосылмайды,
Екі
ел қосылады.
Жігіті
жүзге жеткен елді
Жүзіқара
кемітеді.
Жұт
жеті ағайынды,
Жиенмен
сегіз ағайынды.
Басшысы
жоқ ел жетім,
Балығы
жоқ көл жетім.
Ел
қонысын тапса,
Ер
ырысын табады.
Өзбек
байыса там салар,
Қазақ
байыса, қатын алар.
Омарталы
бал жалар,
Қанжарлы
қан жалар.
Жақсылық
қылсаң халыққа,
Бір
қайырымын аларсың.
Жамандық
қылсаң халыққа,
Жапанда
жалғыз қаларсың.
Елдің
күші — селдің күші.
Көп
жүрген, жер таниды,
Көп
қыдырған, ел таниды.
Елсізде
ит те жолдас.
Шындықтың
шырағы сөнбейді.
Елмен
көрген — еленбес.
Қаланған
кірпіш кәдеге асқаны,
Қағылған
шеге — орнын тапқаны,
Жігіттің
халыққа жаққаны
Шырақ
жаққаны.
...Өз
аузына ие болмаған:
Астындағы
биесінен айрылған,
Жетегіндегі
түйесінен айрылған.
Тікен
кірсе жаныңа,
Тілмен
сылап аларсың.
Тікенектің
зардабын
Гүлмен
бұлап жазарсың.
Хан
сырын білгеннің,
Қаны
төгіледі.
Батылдықты
айт, ерлікті айт
Батырлықты
айт, бірлікті айт.
Ынтымақ
қосып ел болып
Жұрт
жасаған тірлікті айт!
Берекелі
елдің
Бетін
ешкім қақпайды.
Берекелі
жердің
Жыланы
да шақпайды.
Айрылған
ел — азар,
Қосылған
ел — озар.
Күн
түспеген жер көгермес,
Көсемі
жоқ ел көгермес.
Көсемнің
дидары—
Күннен
де жарық.
Қонысты
болса—
Төл
семіреді.
Қордалы
болса—
Жер
семіреді.
Бұлақты
болса —
Көл
семіреді.
Ынтымақты
болса —
Ел
семіреді.
Жыртық
үйді жел табар,
Өтірік
сөзді ел табар.
Етекті
ел — есептегі ел.
Жүрек
сүю үшін жаралған,
Көңіл
түю үшін жаралған.
Ер
басына күн туса,
Бұта
түбі үй болар,
Ел
ірісе — ыдырап,
Екі
үйге бір би болар.
Есі
шыққан елге күледі.
Өнерлі
елдің —оты сөнбес.
Жыртық
жерді жел табар,
Шын
бақытты ел табар.
Елгедұшпан
жерге сыймас,
Жергедұшпанелге
сыймас.
Тау
мен тасты су бұзар,
Ел
арасын қу бұзар.
Кереге
бойы қар жауса да,
Жұтамайды
сауысқан.
Қанды
қалпақ кисе де,
Қиыспайды
туысқан.
Есі
кеткеннен ем сұрама,
Есіріктен
жөн сұрама.
Өнер-білім
— ер қанаты.
Сақтықты
соқырданүйрен,
Момындықты
түйеденүйрен.
Еліңді
тастап шетке кетпе,
Шетке
кетсең де, көпке кетпе.
Халқына
тартпағанның
Қары
сынсын.
Қонақ
келсе, сөйлес — деп,
Атып
тұрып, атын тұт.
Жай
сұрасаң жайласып,
Алдыменен
өзін күт.
Жиеннің
алғаны парыз,
Жезденің
алғаны қарыз.
Халық
қорғамаған басыңды
Қалпақ
қорғай алмайды.
Гүлсіз
болса — жер мұңды,
Күлкісіз
болса —ел мұңлы.
Елді
ерке бұзады,
Етті
желке бұзады.
Өзің
елді сыйламасаң,
Ел
де сені сыйламас.
Ел
ұнатқан ұлын жасқамайды.
Ер
елдің айнасы.
Көшпелі
елде қорған жоқ,
Көк
сеңгірде орман жоқ.
Халықтан
қайырымдылықты,
Қариядан
байымдылықты үйрен.
Саңғылдың
сықағынан сақта,
Жиденің
бұтағынан сақта.
Қызым
келіннен ғибрат алып өседі,
Ұлым
елімнен ғибрат алып өседі.
Құлқынның
құлы болғанша,
Халқыңның
ұлы бол.
Ел
болатын жігіттер,
Ел
намысын жыртады,
Ел
болмайтын жігіттер,
Елін
ұрлап құртады.
Ел
болатын жігіттер,
Озып
жүлде алады.
Ел
болмайтын жігіттер,
Бірін
бірі шалады.
Зергерсіз
болса, зер мұңлық,
Жолдассыз
болса, ер мұңлық.
Егінсіз
болса, жер мұңлық.
Иесіз
болса, ел мұңлық.
Толған
ел — тарихын таспен жазады,
Тозған
ел — тарихын жаспен жазады.
Дәулетті
ел — сәулетті.
Тау
тасымен көрікті,
Ел
жасымен көрікті.
Қойды
серке бастайды,
Тойды
ерке бастайды.
Елге
елек те керек,
Шелек
те керек.
Киім
жағасымен жарасады,
Ел
ағасымен жарасады.
Ел
батылын жасқамайды,
Момынын
жұртқа тастамайды.
Тау
белгісі — тас болар.
Бар
белгісі — ас болар.
Азған
елдің белгісі —
Бір-біріне
қас болар.
Құдай
қарғысынан
Халық
қарғысы қаһарлы.
Елге
ел қайрылса — құт,
Елден
ел айрылса — жұт.
Ел
кәдірін білмесең,
Жесірлік
берсін сазаңды.
Ел
кәдірін білмесең
Жалғыздық
берсін жазаңды.
Бала
жетесіз болса,
Ата-анасын
жерге қаратады.
Бала
жетелі болса,
Ата-анасын
елге қаратады.
Көргені
көп көш бастар.
Ел
аузына, елек қойып болмас,
Халық
аузына, қақпақ қойып болмас.
Қасықпен
көлді құрта алмайсың.
Қастықпен
елді құрта алмайсың.
Атың
барда жер таны,
Асың
барда ел таны.
Даттаушы
түгел жау емес,
Мақтаушы
түгел ел емес.
Халқын
сүйген —
Халқының
қалпын сүйеді.
Халыққа
қарсы жүру —
Ағысқа
қарсы жүзу.
Кеңесіп
іс басқару —
Келелі
елдің белгісі.
Жұмыла
жұмыс атқару —
Өрелі
елдің белгісі.
Елге
ерсі іс істеме,
Елге
ерсі іс істеп,
Бармағыңды
тістеме.
«Қошеметшіл
— ұлықты сыйлайды,
Құрметшіл
— халықты сыйлайды».
Қызғаншақ
қатын ерін қориды,
Қырағы
батыр елін де қориды,
Жерін
де қориды.
Аспандай
берме,
Жерден
ұзап кетерсің.
Жерден
ұзап кетсең —
Елден
ұзап кетерсің.
Елден
ұзап кетсең,
Барса
келмеске жетерсің.
Халық
қамын ойлаған,
Халық
ағасы — нар кісі,
Қарын
қамын ойлаған,
Қара
бастың қайғысы.
Бір
жерде алтын сыйлы,
Бір
жердехалқың сыйлы.
Елдің
іші —береке,
Көптің
іші — мереке.
Елге
жақсы қылығың —
Елдің
іші тынымың.
Елге
жақпаса қылығың
Үзіледі
жұлының.
Зорлық
көрсеңерге бар,
Қорлық
көрсең елге бар.
Жасыл
киген жас-жаран
Елдің
сәні,
Қызғалдақ
гүл құлпырған
Жердің
сәні.
Атыңнан
айрылсаң да,
Ер-тоқымыңнан
айрылма.
Қатыныңнан
айрылсаң да,
Қазан-ошағыңнан
айрылма.
Қазан-ошағыңнан
айырылсаң да,
Халқыңнан
айрылма!
Жақсы
енені
Жаман
келін жер қылады.
Жақсы
келін
Жаман
енені ел қылады.
Халық
базардан қайтады,
Қожа,
молда мазардан қайтады.
Қаланың
жаңалығын.
Даладағы
ел бұрын есітеді.
Жұртты
жеген жарымас.
Балық
іздесең, көлге бар,
Береке
іздесең, елге бар.
Елді
тентек бұзар,
Басты
келтек бұзар.
Тілі
басқа — тілегі бір,
Түрі
басқа —жүрегі бір.
Елге
берсең асыңды —
Ел
кәдірлер басыңды.
Итке
берсең асыңды,
Ит
мүжиді басыңды.
Елі
мықтының
Белі
мықты.
Халықтан
бөлінген
Қараң
қалар.
Орыс
жерінде орман көп,
Өзен
сулы қорған көп.
Ежелгі
досым — орысым,
Ертеден
бірге қонысың.
Еті
тірі жігіт:
Елінің
намысын қорғайды,
Тоғайының
қамысын қорғайды.
Халықтың
құшағы кең.
Халқы
бірдің — салты бір.
Халық
қалпына келмей,
Салтына
келмейді.
Бидай
— қырда,
Күріш
— Сырда.
Жемістердің
ғажабы —
Жетісуда.
Болмас
елдің баласы
Бірін
бірі табалар.
Болар
елдің баласы
Бірін
бірі ағалар.
Құт
қонған елде
Қыдыр
қыдырып жүреді.
Баласыз
болса — ел сарқылады,
Бұлақсыз
болса — көл сарқылады.
Ынтымақ
елді — оздырар.
Күндестік
елді — тоздырар.
Жібек
мінезді жігіт
Жұртқа
жағады.
Жылан
мінезді жігіт
Жұртта
қалады.
Жер
шежіресі — ел шежіресі.
Арсыздық
— ашыққаннан шығады,
Аңсыздық
— асыққаннан шығады,
Пәмсіздік
масыққаннан шығады,
Елін
елсінбеген,
Жерін
жерсінбеген
Жат
жұрттың аяғын жалар,
Саяғын
бағар,
Қырқында
қыр аспаған,
Елуінде
ел аспас.
Аюды
жеңген — жарты ер,
Ашуды
жеңген — бүтін ер.
Ел
артындағы шаң жұтады,
Ел
алдындағы май жұтады.
Кер
кеткеннің сақалы
Кеңірдегінен
шығады.
Жұрт
көргендей қалаң болсын,
Жұт
білгендей балаң болсын.
Өз
елінде барқадар таппағанның,
Өзге
елде жүйрігі шаппайды.
Көл
жайлаған үйрек-қаз
Шөл
қадірін білмейді.
Шөлде
өскен бұлдырық
Көл
қадірін білмейді.
Тауда
туып, таста өскен,
Ағайыннан
басқа өскен
Ел
қадірін білмейді.
Халық
келіп, кеткенді сыйламайды,
Қиылып
қызмет еткенді сыйлайды.
Таныған
жерде өң сыйлы,
Танымаған
жерде тон сыйлы.
Үйі
жыртық тамшы жейді,
Жалқау
тантық қамшы жейді.
Әдепті
елдің қыздары —
Қырмызы-қызыл
жібектей.
Жігіттің
үш жұрты бар:
Бірінші
— өз жұрты,
Екінші
— нағашы жұрты,
Үшінші
— қайын жұрты.
Қисық
арба жол бұзар,
Қыңыр
жігіт ел бұзар.
Мешіттің
азаншысы болғанша,
Халықтың
қазаншысы бол.
Ашыққан
не жемейді,
Ашынған
не демейді.
Жесір
қатын ер болар,
Жетім
бала ел болар.
Ел
иесіз болмайды,
Сөз
жүйесіз болмайды.
Бұрынғыны
айтпай,
Соңғы
еске түспейді.
Әсем
мінез аққуды
Айдын
шалқар көлде көр.
Жаны
сұлу аруды
Жадырай
қонған елде көр.
Оттың
қасынан от жақпа,
Елді
бұзады.
Құдық
қасынан құдық қазба,
Жерді
бұзады.
Қарын
қамын ойлаған —
Қаралықтың
белгісі
Халық
қамын ойлаған —
Саралықтың
белгісі.
Жетесіз
бала «жерден алдым» дейді,
Жетілген
бала «елден алдым» дейді.
Жемісті
ағаш,
Жерге
иіліп тәжім етеді.
Жетелі
жігіт,
Елге
иіліп тәжім етеді.
Жұртпен
жүрген жүдемес.
Арқанның
ұзыны жақсы,
Әңгіменің
қысқасы жақсы.
Екі
елді жол қосады,
Екі
адамды қол қосады.
Ашылмаған
ұра жоқ,
Атадан
қалған мұра жоқ.
Ел
аралаған — сыншы болар,
Орман
аралаған — үйші болар.
Құлақ
баланікі,
Бас
ағанікі,
Жақ
қатындікі,
Жанбас
батырдікі.
Ел-жұртыңның
қадірін
Іс
түскенде білерсің
Сары
тонның қадірін
Қыс
түскенде білерсің.
Ынтымақ
— елдікке жеткізер,
Елдік
ерлікке жеткізер.
Қала
— халқының салтанаты,
Бала
— ата-ананың қолқанаты.
Тұңғиықты
қара су,
Түйе
бойлап шыға алмас.
Кім
атадан кем туса,
Оның
сөзін пұл алмас.
Сынасуға
жараған,
Сыйласуға
да жарайды.
Жұртқа
қолыңды жайғанша,
Жұрттан
жұрқа терген артық.
Бетеге,
жусан — бел көркі,
Білімді
ұл, қыз — ел көркі.
Халықты
дана қосады,
Қатын
мен ерді бала қосады.
Өсер
елдің баласы
Қозысын
күтіп қой қылар,
Өспес
елдің баласы
Қозысын
сойып, той қылар.
Қартайған
ата марқаяр —
Қанатын
жазып қызы өссе,
Қартайған
ата марқаяр —
Халыққа
жағып ұлы өссе.
Жер
бауыры суық,
Ел
бауыры жылы.
Өзбек
— өрістес ел,
Қырғыз
— қоныстас ел.
Қарақалпақ
— қарындас ел,
Түрікпен
— тамырлас ел.
Көппен
көрген — ұлы той.
Көп
алғысы көгертер.
Көп
қорқытады,
Терең
батырды.
Көпке
тентек —
Құдайға
шет.
Көпті
сөккен — көгермес.
Көпті
жамандаған —
Көмусіз
қалар.
Жоргаң
қатты болса,
Төске
сал,
Ісің
ақ болса,
Көпке
сал.
Тамшыдан
тама-тама дария болар.
Көпке
топырақ шашпа.
Құдайға
жазсаң жаз,—
Көпке
жазба.
Шөп
те болса, көп болсын.
Көп
қараса, жоқ табылар.
Кеңесті
ел азбас,
Кеңнен
пішкен тон тозбас.
Көптік
қайда болса,
Тоқтық
сонда болады.
Көптің
ауызы —
Темір
талқы.
Көптен
қулық артылмас,
Көзді
дария сарқылмас.
Өзім
білем деген жігіттің
Басына
ойран салғаны;
Көп
біледі деген жігіттің
Басына
қорған салғаны.
Ел
айрылса — көбіне,
Жол
айрылса — теңіне.
Кеңесті
ел — кемімес.
Көп
жасағаннан сұрама,
Көп
көргеннен сұра.
Көп
ұнатса,
Көк
тоқтыңды сойып бер.
Сыйынғаннан
сүйенгенің
Күшті
болсын.
Нарды
сөкпе,
Нанды
теппе.
Көп
дәнекер
Көлді
де бекітер.
Екі
кісі — бір кісінің тәңірісі.
Қара
жерді жамандама
Қайтып
сонда барарсың,
Қауым
елді жамандама
Қарғысына
қаларсың.
Аздың
атасы бір,
Көптің
батасы бір.
Қолы
ұзын сүйгенін алады,
Қолы
қысқа тигенін алады.
Көптің
құрығы ұзын.
Көптен
безген көгермес.
Көбікті
төкпе,
Көпті
сөкпе.
Көп
ауызы дуалы.
Көштен
бөлінсең де,
Көптен
бөлінбе.
Мың
ұрғанды жын ұрады.
«Көп
біледі» деген күледі,
Өзім
білем деген өледі.
Болсаң
болаттай бол,
Болмасаң,
бордай тоз
Тәлімі
жоқ бозбала,
Есер
емей немене.
Етек
басты ескі әдет,
Кесел
емей немене.
Терең
құдықтың суы тәтті.
Жақсы
да, жақсылық та жалпыға ортақ.
Көкті
тіреуге болмайды,
Көпті
мінеуге болмайды.
Көзсіз
күнелтсең де,
Көпсіз
күнелте алмайсың.
Көптің
көзі көреген,
Көптің
қолы береген.
«Барамын»
деп мақтанба,
Жарлық
бар.
«Көппін»
деп мақтанба,
Жалғыздық
бар.
Жер
шетіне жүйрік жетпейді.
Көпке
бұйрық жетпейді.
Балтам
барда тақта жоқ,
Қалтам
барда ақша жоқ.
Ашулыдан
алты табан қашық тұр.
Көп
жасап, күміс болғанша
Аз
жасап, алтын бол.
Ырысын
молдан пішкеннің
Мұртын
балта кеспес.
Көп
жүрген жер көңілді.
Көпке
топырақ шашпас болар.
Таршылықты
көрмесең
Кеңшілікті
білмессің.
Көпті
алдаған,
Көрінде
өкіреді.
Алыстағыңа
сыйын,
Жақындағыңа
сүйен.
Сыртынан
мақтаған — сыпайылық,
Көзінше
мақтанған — көргенсіздік.
Сыртынан
сөккен — сөкет.
«Қой»
дегенде қоймасаң,
Арашашыға
зар боларсың.
Көп
жүрген жер көңілді,
Көптің
ісі өнімді.
Күштінің
дүмі диірмен тартады.
Көп
асқанға —
Бір
тосқан.
Көпті
көрген біледі,
Алысты
жүрген біледі
Жаман
мерген киік атқан жеріне
Үш
рет оралар.
Жаманның
күші,
Жапалаққа
жетер.
Жазда
жанын баққан,
Қыста
қыдың қаққан.
Өзіңді
өзің тыймасаң,
Өзгені
қалай тыярсың?
Құлы
болсаң құлқынның,
Дүниеге
қайтып сыярсың?!
Жігіттің
бір басы екеу болмай,
Жиғаны
жетеу болмайды.
Есердің
қанжары
Етігінің
қонышында жүреді.
Жалақормен
бәлеқор құда болар,
Ақыр
соңы айырлысып жүдә болар.
Көптің
мүлкін көргенсіз алар.
Көпке
ұнамаған
Көбеймейді.
Көп
қарғысына ұшыраған
Көгермейді.
Шығыс
шықпай,
Кіріс
кірмес.
Сол
қолыңды қазық
Оң
қолыңды тоқпақ қыл.
Аздың
қадірін білмеген
Көптің
қадірін қайтіп білмес.
Әрекет
көп,
Берекет
жоқ.
Көппен
жүрген көңілді,
Көп
түзетер кеміңді.
Жарамды
жігіт
Жұртына
олжа салар.
Жарамсыз
жігіт
Жұртына
қауғасалар.
Тобылғы
қатты деп,
Қамшыға
сап қылады.
Көреген
жігітті әккі деп
Қосынға
бас қылады.
Көңілсіз
басталған іс
Көпке
бармайды.
Сайда
саны көптің
Қырда
шаңы көп.
Көпті
жамандаған
Көмусіз
қалады.
Көп
ауыз біріксе,
Кере
ауыз жоқ болады.
Сараңдық
пен арамдық ағайындас.
Кемеңгердің
артынан көп ереді.
Көп
қорқытады,
Терең
батырады.
Көптің
қолы көкке жетеді.
Көп күлкісі күнненде жылы.
Тәрбие, өнеге туралы
Үлгі-өнеге, тәлім-тәрбие...
Жүзден - жүйрік,
Мыңнан - тұлпар.
Үлкен бастар, кіші қостар.
Итті күшігінде үйрет.
Әкені көріп ұл өсер,
Шешені көріп қыз өсер.
Сын түзелмей, мін түзелмейді.
Кеме келсе, қайық судан шығады.
Ананың ізін қыз басар,
Атаның ізін ұл басар.
Әдепті бала – арлы
бала,
Әдепсіз бала –
сорлы бала.
Жақсы келін –
қызындай,
Жақсы күйеу -
ұлындай.
Бала тәрбиесі
бесіктен.
Ұлық болсаң —
кішік бол.
Бір елі ауызға —
Екі елі қақпақ.
Сырлы аяқтың сыры
кетсе де,
Сыны кетпейді.
Жақсы адамның
жасын сұрама,
Жақсы аттың тісін
қарама.
Сабыр түбі сары
алтын.
Балапан ұяда не
көрсе,
Ұшқанда соны
алады.
Көн қатса, қалпына
барады.
Көпке түскен іс
анығына барады.
Келінім, саған
айтам,
Қызым, сен тыңда.
Тауда туған
құлынның
Екі көзі таста,
Ашаршылықта туған
баланың
Екі көзі аста.
Бала тәрбиесі —
бесіктен.
Өзек қуа ағады,
Өзен судың саласы.
Алыстан сәлем
береді,
Әдепті елдің
баласы.
Қайтып кірер
есікті
Қатты серппе.
Су ішкен құдығыңа
түкірме!
Өтірікші алдымен
Өзін алдар.
Тек жүрсең,
Тоқ жүрерсің.
Алдыңғы көш қайдан
жүрсе,
Соңғы көш сонан
жүрер.
Қарағайға қарап
тал өсер,
Құрбысына қарап
бала өсер.
Ұлың өссе,
Ұяттымен ауылдас
бол,
Қызың өссе,
Қылықтымен ауылдас
бол.
Ауру қалса да,
Әдет қалмайды.
Балаға байқап
сөйлесең,
Ақылыңа көнер,
Байқамай шайқап
сөйлесең,
Көрсетер бір
«өнер».
Өлімнен ұят күшті.
Тасты бассаң,
кетілер,
Сазды бассаң,
жетілер.
«Сіз» деген әдеп,
«Біз» деген көмек.
Баланы жастан,
Келінді бастан
тәрбиеле!
Сумен ойнама,
батарсың,
Отпен ойнама,
жанарсың.
Ойнақтаған бота
От басады.
Ойыннан от шығар.
Әзілің жарасса;
Атаңмен ойна.
Еркенің көзі
кеппес,
Жорғаның тері
кеппес.
Алдияр,
«Алдияр» десең,
дандияр.
Есіктен орын
тапсаң,
Төрге озба.
Ұялмаған
бұйырмағанды ішер.
Бар, барын жейді,
Ұятсыз арын жейді.
Ұялған сыбағасынан
құр қалар.
Әлін білмеген —
әлек.
Мыңның түсін
танығанша,
Бірдің атын біл.
Жасыңда
көндігерсің,
Көндігерсің де,
Жөндігерсің.
Балапан басымен,
Тұрымтай тұсымен.
Атпаз көрген ат
таныр,
Ұстаз көрген хат
таныр.
Өзін өзі мақтаған
—
Өлімнің қара басы.
Көре тұра
айтпасаң,
Көргенсіз дер,
Біле тұра
айтпасаң,
Жетесіз дер.
Ұялған тек тұрмас.
Ұлға отыз үйден
тыю,
Қызға қырық үйден
тыю.
Жасыңда қалжың
болсаң,
Өскенде мылжың
боларсың.
Асық ойнаған азар,
Доп ойнаған тозар,
Бәрінен де қой
бағып,
Қозы өсірген озар.
Алмақтың да
салмағы бар.
Бәлелі жерді
баспа,
Басыңа түссе,
саспа.
Ашу — дұшпан, ақыл
— дос,
Ақылыңа ақыл қос.
Тар жерде табысқан
Кең жерде
көріседі.
Жолдас болсаң қуға
Басыңды салар
дуға.
Қашпақ болсаң,
зымыра
Талап — талмас
қанат.
Есік көргенді
алма,
Бесік көргенді ал.
Іздеген мұратына
жетеді.
Жаны сұлудың
Тәні сұлу.
Ақымақтың
ала-құласы болмайды.
Опаға барған —
ағарар,
Жосаға барған —
қызарар.
Еркенің көзі
жасты,
Етегін бұзау
басты.
Қарыстан сүйем
жуық.
Жарылғанды жау
алады,
Бүлінгенді бөрі
жейді.
Кемеңгерден кеңес
шығар,
Кер кеткеннен
кейіс шығар.
Есерден ерке
жаман.
Үміттің оты
сөнбейді.
Мың асуға —
бір тосу.
Көрмес
Түйені де көрмес.
Ақыл — ауыздан,
Мерей — көзден.
Әркім сүйгенінің құлы.
Жығылып жатып,
Сүрінгенге күлме.
Қолы ұста адамның
Қойнында алтын
бар.
Алтын тапсаң,
санап ал.
Еңкейгенге еңкей,
Атаңның қара құлы
емес.
Шалқайғанға
шалқай,
Пайғамбардың ұлы
емес.
Сыйға — сый,
сыраға — бал.
Буынсыз жерге
пышақ ұрма,
Қисынсыз жерге
қолыңды сұқпа,
Таспен ұрғанды
Аспен ұр.
Шапшаң жүрсең,
Шаң жұқпас.
Алдыңа келсе,
Атаңның құнын
кешір.
Көңілсізден күлкі
шықпас.
Сүтпен кірген
мінез
Сүйекпен кетеді.
Үндемеген
Үйдей бәледен
құтылады.
Ұлың өссе,
Ұлы үлгілімен
ауылдас бол.
Қызың өссе,
Қызы үлгілімен
ауылдас бол.
Тігілмеген
етігіңді мақтама,
Орылмаған тарыңды
ақтама.
Бетегеден биік,
Жусаннан аласа.
Жақсы келін —
қызыңдай,
Жақсы күйеу —
ұлыңдай.
Жанған от — тәнді
жылытады.
Жақсы сөз — жанды
жылытады.
Жоқ болсаң —
жасыма,
Тоқ болсаң —
тасыма.
Ақымақтан арқан
бойы алыс жүр,
Тұрлаусыздан тұсау
бойы алыс жүр.
Ақпейілдің аты
арып, тоны тозбас.
Жеңіл желек
Жел шақырып
тұрады.
Биік ағаш бұрын
құлайды.
Сұраған алады,
Іздеген табады.
Көшуден бұрын,
Керуен басыңды
сайла.
Қарыз алудан
бұрын,
Береріңді ойла.
Сағырдың ақысын
жеме.
Бақ келерінде,
Ер ентелей басып
асығады.
Бақ қайтарында,
Ер маң-маң басып
мағысады.
Кішіпейіл
болғанмен,
Кішірейіп
кетпейсің.
Өр көкірек
болғанмен,
Ұлылыққа
жетпейсің.
Болатын жігіт
епшіл,
Болмайтын жігіт
кекшіл.
Тәуекелдің түбі —
игі.
Атаңа не қылсаң,
Алдыңа сол келеді.
Жемісті ағаш жер
бауырлап өседі,
Жетелі жігіт ел
бауырлап өседі.
Біреудің қолымен
от көсеме.
Өнерлі баланың он
саусағы тең,
Өнерсіз баланың
бір саусағы кем.
Тең құрбыңнан кем
болсаң,
Көрінгенге жем
боларсың.
Абырой қонар
жігітке
Ажалды қоян тап
келер.
Жұпары бар
жігіттің
Жанында жүр,
Жұтары бар
жігіттің
Малында жүр.
Тәрбиелі кісі —
Қант қосқан
жармадай,
Тәрбиесіз кісі —
Шаң боратқан
арбадай.
Ұят жүрген жерде
Абырой төгілмейді.
Абырой бар жерде
Ар шапаны
сөгілмейді.
Отың жанбаса —
қорлық,
Құсың алмаса —
қорлық.
Жаз киімін қыс
киіп,
Жарлы қайдан
байысын.
Әдепсіз бала
Ауыздықсыз атпен
тең
Ақылды кәрия
Жазып қойған
хатпен тең.
Сыйластық екі
жаққа бірдей.
Пасық адам
белгісі:
Өзі бола алмайды,
Болғанды көре
алмайды.
Ақшаңнан айрылсаң,
Өкінерсің,
күйінерсің.
Арыңнан айрылсаң,
Қайтып тірі
жүрерсің.
Бейбас балаға күле
қарасаң,
Бас киіміңді ала
қашады.
Қолағашың мықты
болса,
Киіз қазық жерге
кірер.
Баланы жұмсасаң,
Артынан өзің
барарсың.
Жігітті — сын
шыңдайды.
Тонының жылылығын
иесі біледі.
Көсеуі қысқаның
қолы қүйеді.
Не жоқ болса, сол
қат.
Зор шортан шапса,
Қармағыңды
әкетеді.
Зормен ұстассаң,
Бармағыңды
әкетеді.
Жас жастың тілегі
бір.
Жібектің түйіні
бір.
Ар қайда болса,
Ұят сонда.
Құрмет етсең,
Құрмет көрерсің.
Әдептің не екенін,
Әдепсіз адамды
көргенде ұғарсың.
Жаста берген
тәрбие —
Жас қайыңды
игендей.
Жердің үстімен
барып,
Астымен қайтыпты.
Жөн білмеген
ағалар:
Бүлініп
кетсеңқуанып,
Сүрініп кетсеңтабалар.
Ананың ізін қыз
басар,
Атаның ізін ұл
басар.
Аға әдепті болса,
іні әдепті,
Апа әдепті болса,
сіңлі әдепті.
Ағасына қарай
інісі,
Апасына қарай
сіңлісі.
Жер басқанға мәз
болма,
Жерде ізің
қалмаса.
Елгезек екі
айттырмас.
Желге желіндеген
Мұзға бұзаулайды.
Тайып жығылған,
Таянып тұрады.
Жүйрік алысқа,
Жігіт намысқа
шабады.
Пенде пейілінен
табар.
Алғыс алған
арымас,
Қарғыс алған
жарымас.
Мал жан үшін
керек,
Жан ар үшін керек.
Қуды қу табады,
Шұқанақты су
табады.
Жұмсақ ағаш құртқа
жем,
Жұмсақ адам жұртқа
жем.
Өзіңді зор тұтпа,
Өзгені қор тұтпа.
Озған — мұрат.
Қалған — ұят.
Сараңдықтың соңы —
Арамдық.
Ашумен басталған
іс
Абыройсыз
аяқталады.
Өзінің қисықтығын
білмеген
Өзгенің түзулігін
білмейді.
Ата балаға сыншы.
Жас жемісті жұлма,
Жас баланы ұрма.
Жығылмай, жыламай
бала өспейді,
Қарамай, сыламай
тал өспейді.
Әркім сыйласқанның
құлы.
Мыңның түсін
танығанша
Бірдің атын біл:
Көп қараған
табады,
Көп үрлеген
жағады.
Ағадан — ақыл,
Ініден —ізет.
Біреу бетінен
жазады,
Біреу ниетінен жазады.
Асу бермес асқар
жоқ.
Қанағат қарын
тойғызады,
Қанағатсыздық
жігіттің
Жалғыз атын
сойғызады.
Мылтық атқанның
бәрі
Мерген емес.
Ант бұзған
оңбайды,
Салт бұзған
сорлайды.
Сабыр түбі — сары
алтын,
Сарғайған жетер
мұратқа,
Сабырсыз қалар
ұятқа.
Көз көрсе, жүз
ұялады.
Өз ағасын ағалаған
—
Қолда барды
бағалаған.
Көңілден қайыр,
Көзден мейір.
Аға адасса, іні із
кеседі.
Өмір өтер, жас
өсер.
Ағадан қалғанды
іні киіп өседі,
Ападан қалғанды
сіңлі киіп өседі,
Көргендерін бойына
түйіп өседі.
Аға ініге ұстаз,
Апа сіңліге ұстаз.
Шоқпар ұстаған
жерінен сынбайды.
Жасы кіші ініні
Ақылы артса, аға
тұт.
Жасы үлкен ағаны
Жақсы сыйлап,
жағатұт.
Жердегі —
жетімдікі.
Жүзігің алтын
болғанша,
Жүзің жарқын
болсын.
Лақтырылса —
Сорлының басына,
Ақсақтың аяғына тиеді.
Аңғырт
аузындағысын алдырар,
Аңқау абайсызда
шалдырар.
Әр айдың аты
басқа.
Қисықтың көлеңкесі
де қисық.
Ұқпасқа айтпа,
Толмасқа құйма,
Тоймасқа берме.
Әдеттің озығы бар,
Тозығы бар.
Өте қу болсаң,
Мойныңнан
асыларсың,
Өте момын болсаң,
Аяққа басыларсың.
Ашу дұшпан, ақыл
дос-
Ақылыңа ақыл қос.
Шындық бар жерде
Өтірік байқап
жүреді.
Шындық жоқ жерде
Шіреніп, шайқап
жүреді.
Шындық жоқ жерде
Сұмдық көп.
Алаңғасар атқа
мінсе,
Тұра шабар.
Жырдың жыртығы,
Күйдің кетігі
болмас.
Жел жетпейтін жүйрікті,
Жүзден біреу
мәпелер.
Мәпелесе жүйрікті,
Бас жүлдені
әперер.
Өтпес пышақ
Жүйкеңді құртар,
Құрғақ қасық
Аузыңды жыртар.
Азын-аулақ малың
болсын,
Орта ғана халың
болсын,
Кіршіксіз арың
болсын,
Жүк көтергіш нарың
болсын,
Басың аман, денің
сау болсын —
Бақыт деген сол.
Оңай олжа тұрмас
қолда.
Жеңілдігі
қаңбақтай,
Ширақтығы
жаңғақтай.
Ымға түсінбеген
Дымға түсінбейді.
Ұялған тек
тұрмайды.
Оң қолың ұрыс
бастаса,
Сол қолың арашашы
болсын.
Тасада тұрып тас
атпа.
Күш білекте емес,
жүректе.
Алғыс алған
жігіттің
Аты бәйгеден
келеді.
Көз көрмей, көңіл
сенбейді.
Өтірік — қаңбақ,
шын — салмақ.
Сол көзің оң
көзіңе қарауыл болсын.
Жылтырағанның
Бәрі алтын емес.
Қолмен істегенді
Мойынымен
көтереді.
Құтырғаннан
Құтылғанның өзі
олжа.
Епетейсіз асыққан
Етегіне сүрінер.
Айды етегіңмен
жаба алмассың.
Аш ақылмен тоқ
болмайды.
Арзанға келген
ардақталмайды.
Жаураған үйде
қалған тонын мақтайды,
Адасқан жоғалтып
алған жолын мақтайды.
Жел дауылды
шақырады,
Бұлт жауынды
шақырады.
Қиял қыр асырады.
Епсіз бір асағанша
Епті екі асайды.
Құтырған ит иесін
қабады,
Құтырған торғай
бүркітке шабады.
Жақсының қолы
ұзын,
Жақсылықтың жолы
ұзын.
Талабы жоқ жас —
Қанаты жоқ құс.
Алып — алтау
болмас,
Жеп — жетеу
болмас.
Кебекті үрме,
көзіңе түсер.
Шаққан өлтірер,
Мақтаған жеткізер.
Саны бар, сапасы
жоқ.
Тесік моншақ жерде
қалмас.
Тар киім тез
тозады.
Керенау жігітке
Кесепет жолдас кез
болар.
Шапшаң жүргенге
Шаң жұқпас.
Жетім жеті қырдың
Астындағы жеті
үйден тамақтанады.
Жетімнің қарны —
жетеу.
Құлыптың қожасы —
кілт.
Сыпырғың жаман
болса,
Шаңға өкпелеме.
Әйел — үйдің
ажары,
Бала — үйдің
базары.
Алдыңғы дөңгелек
қайда жүрсе,
Соңғы дөңгелек,
сонда жүреді.
Ештен кеш жақсы.
Алтын тастан
шығады,
Ақыл жастан
шығады.
Сәті түскен
түймеге —
Сабақты ине.
Іске шорқақ,
Тамаққа ортақ.
Аш құлақтан —
тыныш құлақ.
Көңіл кірі айтса
кетер,
Көйлек кірі жуса
кетер.
Шешеге қарап қыз
өсер,
Әкеге қарап ұл
өсер.
Қарғыстың ең ауыры
— «Нан ұрсын».
Келін кейін отырар
болар,
Көтерілуге бейім
отырар болар.
Бал тамған өтіріктен
Қан тамған шындық
артық.
Адам болар ұлының
Арқа-басы кең
келер.
Ана болар қызыңның
Ақыл-есі тең
келер.
Жақсы аға — орман,
Жақсы іні —
қорған.
Өсер жастың алдын
кеспе,
Өсер ағаштың басын
кеспе.
Жас жүрген жер —
мереке.
Қарт жүрген жер —
береке.
Өзінің шарқын
білген,
Өзгенің нарқын
біледі.
Игіліктің ерте,
кеші жоқ.
Мың мәртебе
тыңдап, бір-ақ айт,
Ісің бітсе, үйіңе
қайт.
Әдепті бала
Ата-анасын
мақтатар.
Әдепсіз бала,
Ата-анасын
қақсатар.
Қызық қой жас
шағыңда ойын, күлкі,
Жігіттің қайда қалмас
жиған мүлкі.
Топырағын таппаған дән өнбейді.
Үйлену, үй болу туралы
Үйлену,
үй-іші, отбасы
Әйелі
жоқ үй – жетім.
Екі
жарты – бір бүтін.
Қыз
күнінде бәрі жақсы, жаман қатын қайдан шығады?
Жақсы
әйел – ырыс,
Жаман
әйел – ұрыс.
Әйел
сырын әйелден сұра.
Ата
– анадан жар жақын.
Жан
қимақ бар,
Жар
қимақ жоқ.
Сұлу
– сұлу емес, сүйген – сұлу.
Хан
жарлығынан қатын жарлығы күшті
Келін
жаман емес, келген жері жаман.
Әйел—
үйдің көркі,
Еркек—
түздің көркі.
Еріншекқатынның
Етегіжыртық;
Еркеқатынның
Ерінітыртық.
Ерлі-байлы
ұрысар да, керісер,
Көрісер
де келісер.
Сұлу
сұлу емес,
Сүйген
сұлу.
Әркімдікі
өзіне,
Ай
көрінер көзіне.
Жақсы
әйел
Жаман
еркекті түзетеді.
Жаман
әйел
Жақсы
еркекті жүдетеді.
Жаман
әйелдің мінезі қиық келер,
Сөзі
сұйық келер.
Атасы
жаман алғанын жамандайды,
Туысы
жаман туғанын жамандайды.
Қатын
қырық шырақты.
Отқа
барған қатынның
Отыз
ауыз сөзі бар.
Үйді
қырық еркек толтыра алмайды,
Бір
әйел толтырады.
Төркініне
сенгеннің
Төбесі
— жарық.
Қапқа
түскен — қатындікі.
Келін
— келін, келін — бақ,
Келмей
жатып, сөзін бақ.
Долы
қатын жылауық,
Сұғанақ
қатын — сұрауық.
Жаман
қатын алғанның
Жауы
үйінде.
Екі
қатын алғанның
Дауы
үйінде.
Төркіні
жақын қатынның
Төсегі
жиылмайды.
Олақ
қатын оймақшыл,
Салақ
қатын сауықшыл.
Келіннің
бетін кім бұрын ашса,
Сол
ыстық.
Қапияда
қатын ақыл табады.
Айлас
қатын — мұңдас.
Қатын
көп болса,
Шөмішті
ит жалар.
Күндестің
күні де күндес,
Күлі
де күндес.
Бір
қатын сылаумен қатын,
Бір
қатын қынаумен қатын,
Бір
қатын сынаумен қатын.
Астыңда
атың болса,
Арғымақ
не керек?
Жақсы
қатының болса
Ұжмақ
не керек!
От
жақпаған үй — қорамен тең,
Кісі
кірмеген үй — моламен тең.
Қатынның
қоры — табашыл,
Еркектің
қоры — тобашыл.
Қатыны
жоқ,
Ханның
қызын алам дейді.
Ер
жігіттің аты жақсы болса бір бақыт,
Алған
жары жақсы болса мың бақыт.
Жақсы
жұбай — жарым бақыт.
Әйел
сырын әйелден сұра.
Бұлттан
шыққан күн ащы.
Жаман
қатынның тілі ащы.
Бір
үйде екі әйел болса — ойран,
Бір
үйде екі сиыр болса — айран.
Көшерде
жұрт жаман,
Айрыларда
әйел жаман.
Салақ
қатынның үйінен,
Сабақты
ине табылмас.
Байсыз
қатын — баусыз оймақ.
Ұл
таппас қатын болмас,
Тұрарын
айт.
Мал
таппас жігіт болмас,
Құрарын
айт.
Жақсы
әйелдің қолы ұзын,
Жаман
әйелдің тілі ұзын.
Олақ
қатынның пісірген сүті іріп кетер,
Илеген
терісі шіріп кетер.
Жалқау
қатынның төсегі
Тал
түске дейін жиылмас.
Бардың
қатыны өлсе,
Төсегі
жаңғырар.
Жоқтың
қатыны өлсе,
Басы
қаңғырар.
Қатының
жақсы болса — шырағың,
Атың
жақсы болса — пырағың.
Қатын
мен қатын
Құдық
басында кездесер,
Су
мен отын
Ошақ
басында кездесер.
Қарыздан
да қатын ал,
Қатының
қалар жаныңда.
Екі
қатын алғаның —
Өзіңді
отқа салғаның.
Ұрыспай
айрылған
Ұялмай
қосылар.
Аш
итке ас берсең,
Анаңа
тартқаның.
Жаяуға
ат берсең
Атаңа
тартқаның.
Керенауды
күлісінен білерсің,
Сүр
бойдақты жүрісінен білерсің.
Аты
шабан болса,
Қатыны
жаман болса,
Жігіттің
көрген күні құрысын.
Қасық
асым —
Қайғысыз
басым.
Қатыны
би жігіттің
Қайын
елі кәдірлі.
Екі
жарты — бір бүтін,
Ерлі-қатын
— бір түтін.
Еркек
дауысты әйелдің ісі болмас,
Қатын
дауысты еркектің күші болмас.
Бір
қатын тамағымен тойғызар,
Бір
қатын қабағымен тойғызар.
Қатыны
өлген
Қызды
ауылға қарап жылайды.
Тоқал
байғұс тоғына мәз,
Бәйбішенің
жоғына мәз.
Салақ
қатынның етін құрт жейді,
Терісін
ит жейді.
Қартая
келгенде,
Қатын
жақын болады.
Күшің
басым болса,
Жатың
жақын болады.
Сараң
қатын
Майын
тығумен құртар.
Жаман
қатын
Кірін
сығумен жыртар.
Үнемшілдік, үнемсіздік туралы
Қолдағының
құны жоқ.
Шашу
– оңай, жинау - қиын.
Дария
басы – бұлақ.
Қасықтап
жинағанды, шөміштеп төкпе.
Қолда
барда алтынның қадірі жоқ.
Алтын
тапсаң, санап ал.
Есепсіз
дүние жоқ.
Теңге
тиыннан өсер,
Жылқы
құлыннан өсер.
Тас
құмыра тамшыдан толады.
Соға
берсең, еселеп табағыңа,
Уға
айналар құдайдың тамағы да.
Қомағай құрсақтың қуысы толмайды.
Батырлық, қайсарлық туралы
Судың да сұрауы бар.
Ер есімі – ел есінде.
Оқсыз мылтық – таяқ.
Жүрек – ер,
Бас – кемеңгер.
Ердің сыншысы – елі.
Бірлік білекте емес, жүректе.
Ер жолдасы – тәуекел.
Жау жоқта – батыр көп,
Дау жоқта – ақыл көп.
Ер жігіт елі үшін туады,
Елі үшін өледі.
Ел үмітін ер ақтар,
Ер атағын ел сақтар.
Ел ұлсыз болмас,
Жер гүлсіз болмас.
Ер қаруы — бес қару.
Ер шекіспей, бекіспейді.
Ер тарықпай, молықпайды.
Ер сүрінбей, ел танымас.
Ат сүрінбей, жер танымас.
Ер қуаты қаруы.
«Малы жоқ» деп
Ерден түңілме.
Егіні жоқ деп
Жерден түңілме.
Батырдан сауға,
Мергеннен сыралғы.
Ер жігіт не көрмейді,
Ер көңілі не бермейді.
Нар тәуекел — ер ісі.
Ел үмітін ер ақтар,
Ер атағын ел сақтар.
Ерден ердің қаупы бар.
Ер — намысының құлы.
Ер сыйлаған есікке отырмас.
Ақыл ердің қорғаны.
Сойылды соға білмеген, өзіне тигізеді.
Бөріктінің намысы бір.
Бас жарылса, бөрік ішінде,
Қол сынса, жең ішінде.
Ерегісте ер өлер,
Екі батыр егессе,
Екеуінің бірі өлер.
Ерлік
білекте емес, жүректе.
Айлалы
батыр алдырмас.
Бөрі
азығы мен ер азығы жолында.
Оқ
жетпес жерге қылыш суырма.
Ылдисыз
өр болмайды,
Табыссыз
ер болмайды.
Ер
қартайса, қазаншы болады,
Бүркіт
қартайса, тышқаншы болады.
Ер
қанаты — ат.
Айласыз
батыр алдырар.
Күш
атасын танымас.
Ерді
намыс өлтірер,
Қоянды
қамыс өлтірер.
Аман
ердің аты шығар.
Ер
жігіт ел үшін туады,
Ел
үшін өледі.
Батыр
туса — ел ырысы,
Жаңбыр
жауса — жер ырысы.
Шын
орақшы орақ таңдамайды,
Шын
батыр құрал таңдамайды.
Балуанға
оң-терісі бірдей.
Әлі
келген алып та жығады,
Шалып
та жығады.
Болат
қайнауда шынығады,
Батыр
майданда шынығады.
Жүк
ауырын нар көтереді,
Ел
ауырын ер көтереді.
Қашпақ,
қумақ ерге сын,
Көшпек,
қонбақ жерге сын.
Шын
ер — жеңсе, тасымас,
Жеңілсе,
жасымас.
Шын
батыр сын үстінде танылар.
Ат
басына күн туса,
Ауыздығымен
су ішер;
Ер
басына күн туса,
Етігімен
су кешер.
Үйде
шешен, дауға жоқ,
Үйде
батыр, жауға жоқ.
Ер
елдің —
Ық
жағының қаласы
Жел
жағының панасы.
Ердің
сыншысы — елі.
Ел
күйінгенде күйінген батыр.
Ел
сүйінгенде сүйінген батыр.
Ерегісте
мыңға татыр.
Ер
жігіттің
Екі
сөйлегені — өлгені.
Еменнің
Иілгені
— сынғаны.
Батыр
мақтанса,
Жауға
шапқанын айтар,
Қу
мақтанса,
Алдап
қаққанын айтар.
Ер
кезегі — үшке дейін.
Үйіңе
келгенде,
Үйдей
өкпеңді айтпа.
Есебін
тапқан жігітке
Ердің
құны сөз емес.
Ер
еруде бала мінезді,
Ер
сайыста шала мінезді.
Өзі
істеген өкінбес,
Жаудан
қорқып бекінбес.
Ел
даусыз болмайды,
Ер
жаусыз болмайды.
Батыр
— елдің сәулеті,
Бал
құрақ — көлдің сәулеті.
Ат
ерінді келер,
Ер
мұрынды келер.
Ел
шарасыз болмас,
Ер
жарасыз болмас.
Болат
бүгілмес, шорт сынар.
Ерді
кебенек ішінде таны.
Ердің
асылы
Күшінен
білінеді.
Қатынның
асылы
Ісінен
білінеді.
Әлкерек,
айбар керек
Әлсізайбар
не керек.
Тымырсық
болса, ер оңбас,
Тоңта
жатса, мал оңбас.
Ерді
қорласаң, састырар,
Асты
қорласаң, құстырар.
Жігіт
жолдасынан белгілі,
Сарбаз
қол басында белгілі.
Ер
жігіт — бір күнде бір кісілік,
Бір
күнде мың кісілік.
Талапты
ерге нұр жауар.
Шешінген
судан тайынбас.
Түпкі
айылдың батқанын
Иесі
білмес, ат білер.
Ер
жігіттің кәдірін
Ағайын
білмес, жат білер.
Пышақ
болмас жетесіз,
Ешкі
болмас текесіз.
Өзібалған
жігіттің
Тегінсұрап
не етесіз?!
Ердің
атын не аты шығарар,
Неқатыны
шығарар.
Қасында
қара көп болса,
Нөкер
емей немене?
Шөлдегенде
ішкен су
Шекер
емей немене?
Ат
жалынан тапқан мал
Бекер
емей немене?
Тоқсанымыз
жиылып,
Тоқты
жыққан батырмыз.
Сексеніміз
жиылып,
Серке
жыққан батырмыз.
Ер
басына дау келсе,
Ерлігі
кетер басынан.
Би
басына дау келсе,
Билігі
кетер басынан.
Арғымақ
бірде жалды,
Бірде
жалсыз,
Ержігіт
бірдемалды,
Бірде
малсыз.
Ердің
малы —
елдің
малы.
Ерді
жаяулық емес
Қаяулық
аздырады.
Ер
жаңылып қолға түсер,
Құс
жаңылып торға түсер.
Ырысқа
қарай, ер өсер,
Қонысқақарай,
мал өсер.
Ер
бір рет өледі,
Ез
мың рет өледі.
Ер
жолдасы — тәуекел.
Ел
— ырыстың орманы,
Ер
— ырыстың қорғаны.
Ер
басына күн туса,
Ереуіл
атқа ер салар.
Ер
жігіт үйінен шықса, үйіріне қосылар.
Жоқшылықжомарт
ердің
Қолын
байлар.
Ер
айтпас,
Айтса,
қайтпас.
Тәуекел
тау жығар.
Алыстан
ердің дәрібі бар,
Қасына
келсең, баладай.
Алыстан
таудың дәрібі бар,
Қасына
келсең, обадай.
Тәуекелдің
кемесі
Суға
салса, батпайды.
Ер
көрмеймін деген жерін үш көреді,
Ат
баспаймын деген жерін үш басады.
Батыр
ортақ
Бақ
жалқы.
Ер
арыса — аруақ,
Ат
арыса — тулақ.
Су
жетпейін демейді,
Жар
жеткізбейді.
Ер
жетпейін демейді,
Мал
жеткізбейді.
Жалаң
аттың жалымен,
Жалаң
қылыш жүзімен.
Баланың
сегізінде тісі түседі,
Сексенінде
ердің ерге ісі түседі.
Бас
болмақ оңай,
Бастамақ
қиын.
«Ырит
шу» деген атанға демеу,
«Әуп»
деген ерге демеу.
Жауға
жаның берсең де
Сырыңды
берме.
Алыссаң
— атаң болса да жық,
Аясаң,
көтеріп жібер.
Жаман
жігіт
Жолдасын
жауға алғызар,
Өзін
ұятқа қалғызар.
Өз
басыңды дауға берсең де,
Жолдасыңды
жауға берме.
Жаман
жолдас жауға алдырар,
Жаман
би дауға алдырар.
Жолдасын
тастаған
Жолда
қалар.
Ер
сүйгендей досың болсын,
Жер
сүйгіндей қосың болсын.
Назыңды
ер көтерер,
Ер
көтермесе ел көтерер.
Етігін
шешпей,
Ер
тыңаймас.
Ер-тоқымын
шешпей
Ат
тыңаймас.
Ердің
атағы туырлықтай
Өзі
буылдырықтай.
Ер
бақыттың
қонғанын
білмейді,
Ұшқанын
біледі.
Қыз
құшпаған ер арманда,
Қызғалдақ
жемеген
қозы
арманда.
Отызыңда
орда бұзбасаң,
Қырқыңда
қыр аса алмассың.
Ер
сасқанда белгілі,
Ат
шапқанда белгілі.
Қорыққан
бұрын жұдырықтар,
Шабан
үйрек бұрын ұшар.
Қорыққанға
қос көрінер.
Қорқақтың
көзі үлкен,
Ақымақтың
сөзі үлкен.
Қорқақ
көлеңкесінен де,
қорқады.
Қорқақты
көп қусаң,
батыр
болады.
Ер
жігіт бір сырлы,
Сегіз
қырлы болсын.
Бақ
келді деп таспа,
Жау
келді деп саспа.
Болған
іске, болаттай бол.
Жел
тұрды десе,
Үйіңе
арқан сал.
Жау
келді десе,
Қарыңа
қалқан ал.
Тәуекел
ет те тас жұт,
Ажал
жетпей өлмек жоқ.
Алпыс
күн атан болғанша
Алты
күн бура бол.
Жігіт
жанған шоқ болсын,
Шоқболмаса,
жоқ болсын.
Арманы
жоқ жігіттің,
Пәрмені
жоқ.
Арғымақ
аттың құйрығы,
Әрі
жібек, әрі қыл ;
Ер
жігіттің белгісі
Әрі
мырза, әрі құл.
Халық
қазанын қайнаттым,
Қолымның
кәне қарасы?!
Ел
қазанын қайнаттым,
Етімнің
кәне жарасы?!
Жау
жеңетін жігіттің
Жарағынан
танимын.
Дау
жеңетін жігіттің
Талабынан
танимын.
Қорлық
өмірден
Ерлік
өлім артық.
Қайраңы
жоқ көлден без,
Қайырымы
жоқ ерден без.
Алысжол
атты сынайды,
Ауыржол,
ерді сынайды.
Ер
жігітке серуенде серуен
Сергелдең
де серуен.
Ер
елімен жақсы,
Жер
кенімен жақсы.
Ерді
тасқанда көр,
Жауды
қашқанда көр.
Ер
не көрмейді,
Ер
көңіл не бермейді.
Ел-елдің
түбі бір,
Ер-ердің
тілегі бір.
Ерге
лайық ат туар,
Жерге
лайық шөп шығар.
Тайынбаған
тауды жығады,
Тайсалмаған
жауды жығады.
Тәуекелдің
нары күшті.
Белдескеннің
белін үз.
Тайласқанның
тайын үз.
Жүйрікті
шапқанда көр,
Ерді
сасқанда көр.
Тәйке
түссе — талабымнан.
Жігітте
де жігіт бар,
Азаматы
бір бөлек,
Жылқыда
да жылқы бар,
Қазан
аты бір бөлек.
Жағым
сынса да, сағым сынбасын.
Жау
жоқта батыр көп,
Дау
жоқта ақыл көп.
Батырдың
басы да екеу болмайды.
Батырға
таяқ та жарақ.
Қылышты
қорқақты
Сойылды
батыр соғып алады.
Орақшы
орақ таңдамайды,
Батыр
жарақ таңдамайды.
Қорқып,
бұғып өлгенше
Тайсалмай,
тауға шығып өл.
Қылышынан
қан тамған батырды,
Тілінен
бал тамған ақын алады.
Батыл,
батылдың ісі — мақұл.
Батыл
болмай батыр болмас.
Батырға
да жан керек,
Пақырға
да жан керек.
Ерлікте
қорлық жоқ.
Елдік
түбі — бірлік.
Бар
болсаң бергеніңді айтпа,
Ер
болсаң, жеңгеніңді айтпа.
Пенде
көресісін көрмей,
Көрге
кірмейді.
Қашпақ,
қумақ ерге сын,
Көшпек,
қонбақ елге сын.
Ерді
талап ұшырар,
Құсты
қанат ұшырар.
Ердің
ісі — келіс.
Ездің
ісі — керіс.
Қалың
кілем төрге керек,
Қызғалдақ
гүл жерге керек,
Алмас
қылыш ерге керек.
Ел
қонысынан айрылса,
Ер
ырысынан айрылады.
Ердің
жақсысы
Елімен
ойласады.
Әйелдің
жақсысы
Ерімен
ойласады.
Ер
қолында мал тұрмайды,
Елек
ішінде су тұрмайды.
Ер
қадірін білмеген
Ел
қадірін білмейді.
Батыр
қол бастар,
Көсем
жол бастар,
Шешен
сөз бастар.
Ер
екі сөйлемейді.
Ер
жігіт айтпайды,
Айтса,
қайтпайды.
Бірлік
қайда болса,
Ерлік
сонда.
Еркіндік
қайда болса,
Елдік
сонда.
Жығылған
күреске тоймайды.
Қорқақ,
көлеңкесінен де қорқады,
Қас
батыр жауын жеңгенше жортады.
Батырсыған
жігітті
Жау
келгенде көрерміз.
Мен-менсіген
жігітті
Дау
келгенде көрерміз.
Ерді
ел өсіреді,
Гүлді
жер өсіреді.
Батырды
жауда,
Шешенді
дауда сына.
Даудың
жолына түспе,
Жаудың
қолына түспе.
Жаудан
жер де жиренеді.
Ердің
қадірін
Өлгенде
білерсің.
Елдің
қадірін
Жат
жерде жүргенде білерсің.
Екіқылыш
бір қынапқа сыймайды.
Батыр
болсаң — жауды қайтар,
Шаруа
болсаң — малды қайтар.
Шешен
болсаң — дауды қайтар.
Батыр
елінде,
Балық
көлінде.
Етектен
кесіп жең болмас,
Ежелгі
дұшпан ел болмас.
Ер
намысқа шабады,
Намысқа
шапса,
Алысқа
шабады.
Аңсыздық
— қамсыздық.
Қас
боп жүріп,
Дос
болғанға мақтан.
Дос
боп жүріп,
Қас
болғаннан сақтан.
Қамысты
бос ұстасаң,
Қолыңды
кеседі.
Қасыңды
бос ұстасаң,
Төбеңді
теседі.
Намысы
бар жігіттің
Нар
күшіндей күші бар.
Намысы
жоқ жігіттің
Намыспенен
несі бар?
Батыр
— елдің ажары,
Бал
құрақ — көлдің ажары.
Ерегіспен
ер өлер,
Екі
тентек егессе,
Екеуінің
бірі өлер.
Ер
шешуде, нар кешуде сыналар.
Сақ
жүрсең, сау жүрерсің.
Өжеттен
өлім қорқады.
Көз
— қорқақ, қол батыр.
Шеру
оты — шендес.
Елі
жоқ — жер жетім,
Ері
жоқ — ел жетім.
Елмен
дауласпа,
Ермен
жауласпа.
Жоқтық
ұят емес,
Тоқтық
мұрат емес.
Достан
сырыңды жасырма,
Дұшпанды
басыңнан асырма.
Жығылған,
жерге сүйенеді,
Жыққан
елге сүйенеді.
Ерлікте
шек жоқ,
Жақсыда
кек жоқ.
Тауды
биік демеңдер,
Талаптансаң
шығарсың.
Жауды
мықты демеңдер,
Жарақтансаң
жығарсың.
Аққу
көлге, ер елге паналайды.
Отандасыңмен
отқа түс,
Күймейсің.
Отандасыңмен
отқа ұш,
Өлмейсің.
Етек-жеңі
кеңдік
Елгетәнқасиет.
Ептілік
пен ерлік
Ерге
тән қасиет.
Отанын
сатқан — ант атқан.
Белдескеннің
белін сындыр,
Тірескеннің
тізесін бүктір.
Алтын
кемер белге сән,
Алтын
қылыш ерге сән.
Мерген
— қорғаныста тіреніш,
Шабуылда
сүйеніш.
Аянбаған
жауды алар.
Абайлаған
дауды алар.
Құс
қанатымен,
Ер
атымен.
Мақтанып
жүрмей,
Сақтанып
жүр.
Көр
көкірек жігіттен
Ер
көкірек егде артық.
Оқсыз
мылтық — таяқ.
Жау
жағадан алғанда,
Бөрі
етектен алады.
Ездің
тілі — батыр,
Ердің
қолы — батыр.
Күшті
болсаң — нәпсіңді тый.
Ер
сыйлаған жерде кәдірлі.
Ерге
сүйенсең,
Ергенегің
мықты болар.
Елге
сүйенсең,
Қараша
үйің құтты болар.
Арыстанды
арыстандай жігіт алар.
Ер
жігіт бір терінің ішінде
Семіріп
толады да,
Арықтап
солады да.
Төленгіттен
ер шықса,
Төренің
ұйқысы қашады.
Жігіттің
жолбарысы —
Жол
торымайды, ел қориды.
Ерлік
пен бірлік — егіз.
Батырлығың
не керек?
Байсалдылық
болмаса,
Ақындығың
не керек?
Айтарлығың
болмаса.
Ерді
асы үшін сыйлама,
Басы
үшін сыйла.
Қайқы
қылыш — ер сәні,
Қалі
кілем — жер сәні.
Ақылды
ердің ішінде
Алтын
ерлі ат жатар.
Ақылды
жардың ішінде
Алтын
айдар ұл жатар.
Жортуылшы
жолда өлер.
Жауды
санап соғыспайды,
Қойды
санап тоғытпайды.
Жаудың
тысында болма, ішінде бол.
Судан
тонын аямаған,
Жаудан
жанын аямас.
Гүрілдеп
келген жаудан
Күлімдеп
келген жау жаман.
Жауға
барсаң, бәрің бар,
Дауға
барсаң, бірің бар.
Үндемесең,
дау алар,
Жата
берсең, жау алар.
Ұрыс
болса, ырыс қашады.
Татулыққа
не жетсін?!
Тәуекелден
не кетсін?!
Қамданған
қапы қалмайды.
Ер
елінде кәдірлі,
Гүл
жерінде кәдірлі.
Ердің
айнасы — елі,
Жердің
айнасы — көлі.
Ел
жүрген жер — береке,
Ер
жүрген жер — мереке.
Бөрі
азығы жолында,
Ер
азығы қолында.
Дұспанның
шырын алам десең,
Суыртпақтап
сырын ал.
Ер
өтірік айтпайды,
Жоқтық
айтқызады,
Ер
асылық айтпайды,
Тоқтық
айтқызады.
Шындық
— қамал бұзар.
Шеберді
шебер қолынан таниды,
Батырды
батыр жонынан таниды.
Жауынан
қашқан жарға паналар,
Жаудан
қашқан қайда паналар.
Аңғал
батыр алдырады —
Аяғынан
шалдырады.
Тізерлеп
өмір сүргеннен
Тіке
тұрып өлген артық.
Ұрыстың
мерейі — ерлік,
Ырыстың
мерейі — бірлік.
Батыр
жарқырап жүреді,
Қорқақ
— қалтырап жүреді.
Қырық
жыл қырғын болса да,
Ажалды
өлер.
Алысар
болсаң, шыныңды айт,
Табысар
болсаң, сырыңды айт.
Жігітке
жар қымбат,
Намыс
пен ар қымбат.
Ынтымақ
— орман,
Жау
ала алмас — қорған.
Ел
басына күн туса,
Ерлер
атқа ер салар.
Қасапшының
үйінде
Қайрақ
тұрар.
Қасбатырдың
үйінде
Байрақ
тұрар.
Елінен
айрылған ер мұңлық,
Көлінен
айрылған қаз мұңлық.
Кісі
есігі — тоң есік,
Ерітерге
ер керек.
Өзі
саққа, құдай жақ.
Үйренген
жау атыспаққа жақсы.
Қасың
менен досыңды
Қас-қабағы
танытар.
Арыстандай
жігітте
Алатаудай
үміт бар.
Сойылды
соңғы соққанжеңеді.
Тепсе
темір үзетін —
Жасқолында
күзетім.
Сақтықта,
қорлық жоқ,
Сәлемде,
зорлық жоқ.
Бұқа
болар бұзау,
Биттейінен
белгілі.
Батыр
болатын бала,
Титтейінен
белгілі.
Қас
батыр, қараға шабар,
Жас
батыр, далаға шабар.
Досыңа
жібек көрпе төсеме,
Жаныңды
төсе.
Қасыңа
жібек көрпе төсе де
Қамшысымен
отыңды көсе.
Ерді
ел мүддесі өсіреді.
Сақ
жүрсең — нақ жүрерсің.
Халық
қаһары қамал бұзар.
Арзымасқа
алдырма,
Аяғыңнан
шалдырма.
Арзымасқа
алдырып,
Аяғыңнан
шалдырып,
Атаңды
ұятқа қалдырма.
Байы
өлген қатынның беті жара,
Бағы
тайған батырдың еті жара.
Пұлыңды
берсең, нарға бер,
Жолында
жүк қалдырмас.
Қызыңды
берсең ерге бер,
Жолдасын
жауға алдырмас.
Ақ
білектің күшімен,
Ақ
найзаның ұшымен.
Шоқпарды
сала білмеген,
Өзіне
тигізер.
Инені
ұстай білмеген,
Көзіне
кіргізер.
Дұшпанға
тастай қатты бол,
Досыңа
балдай тәтті бол.
Оты
жанбаған қатын ашулы,
Мылтығы
от алмаған батыр ашулы.
Ердің
жасы — екі елу.
Елуінде
ер — дана,
Елу
жылда ел жаңа.
Жүрек
— ер, бас — кемеңгер.
Ер
есімі ел есінде.
Саналы
ерде — сауыт бар,
Санасыз
ерде — қауіп бар.
Сенің
шешен болғаның —
Шер
халықтың арқасы.
Сенің
көсем болғаның
Ер
халықтың арқасы.
Ер
өтірік айтпайды,
Ел
өтірік айтады.
Қасындағы
жау
Қанжарын
қапыда қадайды.
Ер
өтірік айтпайды,
Ер
өтірік айтса да
Ел
өтірік айтпайды.
Жайсаң
жігіт болғаның,
Жолдасыңныңарқасы.
Қайсар
жігіт болғаның
Қолбасыңның
арқасы.
Қуаттының
қолы ұзын,
Талаптының
жолы ұзын.
Ер
айтса — ел айтқаны
Елдің
қамын жеп айтқаны.
Қияң
— құстың қанаты
Қиял
— ердің қанаты.
Ері
даңқты болса,
Елі
антты болса,
Әруағы
артып жүреді,
Жауы
аяғын тартып жүреді.
Жібек
белбеу — белдіңкөркі,
Батыр
жігіт елдің көркі.
Намысы
бар жігіттің
Нар
күші бар.
Намысы
жоқ жігіттің
Қайкүші
бар?
Шын
жолдас сөзге берік —
Ерге
серік.
Сөзде
тұру — ерлік,
Сөзді
жұту — қорлық.
Қақпақты
найзамен ашпас болар,
Күлді
қылышпен шашпас болар.
Ат
басына күн туса,
Айыл,
тұрман садаға:
Ер
басына күн туса,
Бастан
құлақ садаға.
Той
өткен соң дағара,
Жау
кеткен соң дабыра.
Бітісіжаман
қамысты
Су
ішінен өрт шалар.
Жүрісі
жаман жігітті
Ел
ішінен жау алар.
Жыланды
шала өлтірме,
Жауды
жақын келтірме.
Ер
көтерер өлімді,
Дос
көтерер көңілді.
Алыс
жолға шығар болсаң,
Алдымен
жолдасыңды сайла,
Жаудың
алдын алар болсаң,
Алдымен
қолбасыңды сайла.
Ақылдан
асар амал жоқ,
Батылдар
алмас қамал жоқ.
Шамасыз
батырлық —
Шарасыз
өлім.
Батылдық
— батырлықтың сауыты.
Жауды
басындырма,
Жақынды
ашындырма.
Қос
ұл туған қатынды
Ханым
десе болады.
Ел
қорғаған батырды
Нарым
десе болады.
Бөрі
аулайтын жігіт
Бөрігінен
белгілі.
Жау
алатын жігіт
Серігінен
белгілі.
Шөлде
суыңды сақта,
Соғыста
туыңды сақта.
Батыр
болатын бала ерге үйір,
Қызтеке
бала зерге үйір.
Орындалмаған
аманат —
Ерге
тағылған жаман ат.
Туы
бірдің — түбі бір,
Жолы
бірдің — жүгі бір.
Орағың
өткір болса,
Қарың
талмайды.
Отаның
берік болса,
Жауың
алмайды.
Елінің
даңқын батыры шығарар,
Батыры
шығармаса, ақыны шығарар.
Ер
шеруде ерінуді білмейді,
Шепте
шегінуді білмейді.
Шын
сақыға жолықсаң,
Су
орнына балберер.
Шын
батырға жолықсаң,
Шындық
үшін жан берер.
Ердің
көңілі жібектей
Бір
түйілсе, шешілмес.
Ер
қонысы түбектей
Жау
еркіндеп көсілмес.
Ат
өнері білінбес,
Бәйгеге
түсіп жарыспай.
Ер
өнері білінбес,
Қоянқолтық
алыспай.
Елі
еріксіз болса,
Ері
көріксіз болар.
Желмен
жарыспа,
Ноймен
алыспа.
Қорқақ
ер болмайды,
Қола
— зер болмайды.
Хас
сұлуды қаралысында сынама,
Хас
батырды жаралысында сынама.
Жігітті,
бірде, майданда сына,
Бірде,
бейғамда сына.
Оқ
қадалса денеңнен суырарсың,
Кек
қадалса жүрекке не қыларсың?!
Босаң
жүрген жігітті
Бел
үстінде бөрі алар.
Еркінсіген
көкжалды
Ебін
тапқан ер алар.
Жау
мен дау — егіз.
Қынапсыз
қылыштан шошын,
Күтпеген
ұрыстан шошын.
Байыпсыз
батыр тез өлер.
Жау
шақырып, аттан салма!
Дау
шақырып, барымта алма!
Бала
болғанын білмес,
Батыр
толғанын білмес.
Оқтаулы
мылтық
Бір
кісіні қорқытар.
Оқтаусыз
мылтық,
Мың
кісіні қорқытар.
Ердің
анасы — елдің анасы.
Арын
сатқан ер оңбас,
Ажарын
сатқан сері оңбас.
«Басым
бұлтқа тиер» деп,
Бұққан
— батыр.
«Кесірім
жұртқа тиер» деп,
Ыққан
— батыр.
Елінен
кетсе, ер — жетім,
Егінші
кетсе, жер — жетім.
Батыр
сөйлей қалса:
Жауға
салған ойнағын айтар.
Сәудегер
сөйлей қалса:
Ала
шапан, байрағын айтар.
Шаштараз
сөйлей қалса:
Ұстарасын
жаныған қайрағын айтар.
Ақымақ
сөйлей қалса:
Ақылға
қонбайтын қайдағыны айтар.
Оқ-дәріңді
отқа жақ.
Өз
нәпсісін жеңген — батыр.
Жылқы
үйірін сағынар
Сағынар
да сабылар.
Ер
үйірін сағынар.
Етек,
жеңін қағынар.
Керуен
басы білікті болса —
Көлік
азбайды.
Қолбасы
білікті болса —
Сарбаз
тозбайды.
Батыр
— аңғырт, .
Бай
— салғырт.
Арпасыз
ат қыр аса алмас,
Арқасыз
батыр жау ала алмас.
Сабы
бос шотпен отынжарма,
Сабырсыз
доспен жауға барма.
Ер
туған жеріне келер,
Ат
тұрған жеріне келер.
Шындықтан
зор палуан жоқ:
Ол
жауды да жығады,
Қамалды
да бұзады.
Сырттан
келген жаудан да
Іштен
шыққан дау жаман.
Жау
тілегенге жасым түседі.
Үйдің
басын қатын қосар,
Елдің
басын батыр қосар.
Батыр
ортақ, бала ортақ,
Бодаудан
қайтқан мал ортақ.
Керуен
көркі — нарымен,
Батыр
көркі — арымен.
Ат
баспаймын деген жерін, үш басар,
Ер
татпаймын деген тұзын үш татар.
Қызыл
тіл жанның мияты,
Абырой
— ердің қуаты.
Ер
жігіт елдікі.
Ебелек
желдікі.
Тәуекел
тас жарады,
Таяқ
бас жарады.
Көз
қорқақ,
Қол
батыр.